Haksız İşgal Nedir?

Haksız işgal, bir malın, hak sahibinin(örneğin malik, intifa hakkı sahibi) rızası olmaksızın ve hukuken geçerli bir dayanağa sahip olmadan bir başkası tarafından fiilen kullanılması veya zilyetliği altında bulundurulması durumunu ifade eden hukuki bir kavramdır. Bu eylem, mülkiyet hakkının hak sahibine tanıdığı kullanma(usus), ürünlerinden yararlanma(fructus) ve tasarrufta bulunma(abusus) yetkilerinin ihlali niteliğindedir. İşgalin haksız olarak nitelendirilebilmesi için temel unsur, işgalcinin malı kullanmasını meşru kılan herhangi bir hukuki sebebin(geçerli bir kira sözleşmesi, oturma hakkı, mahkeme kararı vb.) bulunmamasıdır.

Haksız işgal, yalnızca başlangıçtan itibaren izinsiz bir kullanımla ortaya çıkmaz. Başlangıçta hak sahibinin rızasına veya geçerli bir hukuki ilişkiye dayanan bir kullanım dahi, bu rızanın geri alınması veya dayanak teşkil eden hukuki ilişkinin(örneğin kira sözleşmesinin süresinin dolması) sona ermesine rağmen devam etmesi durumunda haksız işgale dönüşür. Dolayısıyla, işgalin niteliğini belirleyen, fiili kullanım anındaki hukuki durumdur. Türk hukuk doktrini ve yerleşik Yargıtay içtihatlarında haksız işgal, bir haksız fiil olarak kabul edilmektedir ve bu fiil, mülkiyet hakkına yönelik bir tecavüz oluşturur.

Ecrimisil Nedir?

Ecrimisil, bir malın(taşınır veya taşınmaz) zilyetliğine hukuken yetkisi olmayan bir kimse tarafından, hak sahibinin rızası olmaksızın kullanılması karşılığında ödenmesi gereken bir tazminattır. Hukuki niteliği itibarıyla ecrimisil, özünde bir haksız fiil tazminatıdır ve halk arasında “haksız işgal tazminatı” olarak da bilinir. Bu kavram, mülkiyet hakkının haksız kullanıma karşı korunmasını amaçlayan önemli bir hukuki araçtır.

Ecrimisilin en temel ayırt edici özelliği, kullanımın hukuka aykırı bir temele dayanmasıdır. Bu yönüyle, geçerli bir sözleşmeye dayanan kira bedelinden tamamen ayrılır. Kira ilişkisi, tarafların karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanlarıyla kurulan bir sözleşmeye dayanırken, ecrimisil talebinin temelinde böyle bir hukuki ilişki bulunmamaktadır. Aksine ecrimisil, rıza dışı ve hukuki dayanaktan yoksun bir fiili durumun sonucudur.

Yargıtay içtihatları ve doktrin tarafından şekillendirilen bu kavrama göre ecrimisilin amacı, malı haksız olarak kullanan kişinin bu kullanımdan elde ettiği veya hak sahibinin elde etmekten mahrum kaldığı menfaati gidermektir. Dolayısıyla ecrimisil, malın haksız işgal edilmemiş olması durumunda getirebileceği varsayımsal geliri tazmin etmeyi hedefler. Bu tazminat, hem mülkiyet hakkı ihlal edilen hak sahibinin uğradığı zararı karşılar hem de haksız işgalcinin sebepsiz zenginleşmesini önler.

Ecrimisil (Haksız İşgal Tazminatı) Şartları

Ecrimisil(haksız işgal tazminatı) talebinin mahkemece kabul edilebilmesi, hukuki niteliği itibarıyla birtakım koşulların bir arada gerçekleşmiş olmasına bağlıdır. Yargıtay içtihatları ve doktrin tarafından kabul edilen bu şartlar, davanın temelini oluşturur ve davacı tarafından ispatlanmalıdır. Bu şartların tamamının aynı anda mevcut olmaması, davanın reddedilmesine neden olacaktır.

Ecrimisil talep edilebilmesi için gerçekleşmesi gereken kümülatif(birikimli) şartlar şunlardır:

Bir malın, malikin rızası olmaksızın haksız bir şekilde kullanılması veya zilyetliğinin ele geçirilmesi,
Haksız işgali gerçekleştiren kişinin kötüniyetli olması,
Bu haksız işgal neticesinde malikin bir zarara uğraması veya bir menfaatten yoksun kalması,
Gerçekleşen haksız işgal eylemi ile ortaya çıkan zarar arasında uygun bir illiyet(nedensellik) bağının bulunması.

Bu unsurlardan herhangi birinin eksikliği, ecrimisil sorumluluğunun doğmasını engeller. Mahkeme, yapacağı yargılamada bu dört şartın varlığını birlikte arayacak ve ancak tüm şartların ispatlanması halinde ecrimisil talebinin kabulüne karar verecektir.

Haksız İşgal

Ecrimisil talebinin doğabilmesi için gerekli olan ilk ve temel şart, bir malın malikin rızası dışında ve herhangi bir hukuki dayanak olmaksızın kullanılması, yani haksız bir işgalin varlığıdır. Haksız işgal, zilyetliğin hak sahibinin iradesine aykırı olarak ve hukuken geçerli bir nedene dayanmaksızın fiilen kullanılması durumunu ifade eder. Bu durum, işgalcinin malı kullanma yetkisini veren bir kira sözleşmesi, intifa hakkı, oturma hakkı veya malikin izni gibi meşru bir sebebinin bulunmadığı anlamına gelir.

İşgalin haksız nitelikte olması için, başından itibaren hukuka aykırı olması zorunlu değildir. Hukuka uygun bir sebebe dayalı olarak başlayan kullanım, bu sebebin ortadan kalkmasıyla haksız işgale dönüşebilir. Örneğin, kira sözleşmesinin sona ermesine rağmen kiracının taşınmazı kullanmaya devam etmesi veya bir hakkın kullanımı için verilen iznin geri alınmasına rağmen fiili kullanıma son verilmemesi durumlarında, başlangıçta meşru olan kullanım haksız işgal niteliği kazanır.

Haksız işgalin tespiti objektif bir değerlendirmeye tabidir. İşgalcinin o malı kullanmaya hakkı olduğuna inanıp inanmaması, yani iyi veya kötü niyetli olması, işgalin "haksız" olma vasfını etkilemez. Önemli olan, fiili kullanım durumunun mülkiyet hakkına veya diğer bir ayni hakka dayanan meşru bir temele sahip olup olmadığıdır. Dolayısıyla, bir kimse hataen başkasına ait bir araziyi kendisinin zannederek kullansa dahi, malikin rızası ve hukuki bir dayanak bulunmadığından bu eylem haksız işgal olarak nitelendirilir.

İşgalcinin Kötüniyetli Olması

Ecrimisil sorumluluğunun doğabilmesi için haksız işgali gerçekleştiren kişinin kötüniyetli olması genel kuraldır. Kötüniyet, Türk Medeni Kanunu(TMK) hükümleri çerçevesinde, bir kimsenin bir malı elinde bulundurmaya veya ondan yararlanmaya hakkı olmadığını bilmesi veya bilmesi gereken durumda olması anlamına gelir. Bu bağlamda kötüniyetli zilyet, mülkiyet hakkına veya başka bir ayni ya da şahsi hakka dayanmaksızın başkasının mülkünü kullandığını bilen veya objektif özen ve dikkat yükümlülüğü çerçevesinde bu durumu bilmesi gereken kişidir(TMK md. 995).

Ecrimisil talebedilebilmesi için genelde haksız işgalci kişinin kötüniyetli olması aranır. Ancak iyi niyet iddiası ileri sürüldüğünde, somut olayın koşullarına göre bu iddianın ispatı gereklidir; işgalin hukuki bir dayanaktan kaynaklanmadığı veya dayanağın sona erdiği, izne dayalı kullanımın artık geçerli olmadığı gibi durumlarda ilave inceleme yapılır.

İşgalcinin kötüniyetli olup olmadığı, her somut olayın kendi koşulları içerisinde mahkeme tarafından değerlendirilir. Örneğin, geçerli bir hukuki ilişki(kira, ariyet vb.) sona ermesine rağmen malı kullanmaya devam eden kişi, bu durumun kendisine bildirilmesiyle birlikte kötüniyetli kabul edilir. Benzer şekilde, malikin taşınmazın boşaltılması yönündeki ihtarına veya açtığı davaya rağmen işgali sürdüren kişinin de kötüniyetli olduğu açıktır. Kötüniyetin varlığı için işgalcinin başkasına zarar verme kastıyla hareket etmesi şart değildir; mülkiyet durumunu bilebilecekken gerekli araştırmayı yapmamış olması dahi kötüniyetin varlığı için yeterli görülebilir.

Hukukumuzda iyiniyet karinesi bulunmakla birlikte, bir başkasının mülkiyet hakkını açıkça ihlal eden bir eylem olan haksız işgalde, işgalcinin iyiniyet iddiasını ispatlaması gerekir. Kötüniyetin ispatlandığı andan itibaren ecrimisil talep etme hakkı doğar ve bu durum, tazminatın başlangıç tarihini belirlemesi açısından kritik öneme sahiptir. İyiniyetli zilyedin sorumluluğu, malın geri verilmesi talebini öğrendiği andan itibaren başlarken, kötüniyetli zilyedin sorumluluğu işgalin başladığı ilk günden itibaren devam eder.

Zarar

Ecrimisil talebinin temel şartlarından biri, malikin veya zilyedin haksız işgal neticesinde bir zarara uğramasıdır. Ancak ecrimisil hukukunda zarar kavramı, borçlar hukukundaki genel zarar anlayışından farklı bir nitelik arz eder. Buradaki zarar, malın haksız yere kullanılmasından dolayı malikin o maldan elde etmekten mahrum kaldığı potansiyel menfaati ifade eder. Malikin, işgal edilen taşınmazı bizzat kullanma veya kiraya verme gibi bir iradesinin olup olmadığı, zararın varlığı açısından bir önem taşımaz. Yargıtay'ın yerleşik içtihatlarına göre, bir malın haksız olarak kullanılması durumunda, malikin zarara uğradığı bir karine(presumption) olarak kabul edilir.

Bu zararın ispatı için malikin, taşınmazı kiraya vermesi halinde ne kadar gelir elde edeceğini somut olarak kanıtlaması gerekmez. Zira haksız işgalin kendisi, malikin mülkiyet hakkından doğan kullanma(usus), yararlanma(fructus) ve tasarruf etme(abusus) yetkilerini kullanmasını engellediği için zararın meydana geldiği varsayılır. Bu nedenle ecrimisil, en az kira geliri kaybı olarak nitelendirilen bir tür asgari zararı tazmin etme amacı güder.

Ecrimisil kapsamında talep edilen zarar, kural olarak sadece kullanmadan mahrum kalma karşılığıdır. İşgalcinin kusurlu eylemleriyle taşınmaza verdiği fiziki zararlar veya normal kullanımı aşan yıpranmalar, ecrimisil talebinin konusunu oluşturmaz. Bu tür zararlar, genel haksız fiil hükümlerine dayalı olarak ayrı bir tazminat davası yoluyla talep edilebilir. Dolayısıyla ecrimisil davasında odaklanılan zarar, mülkiyet hakkının özünün ihlalinden kaynaklanan ve genellikle farazi kira bedeli üzerinden hesaplanan ekonomik kayıptır.

İlliyet Bağı

Ecrimisil talebinin temelini oluşturan haksız işgal, hukuki niteliği itibarıyla bir haksız fiildir. Bu nedenle, haksız fiil sorumluluğunun temel unsurlarından olan uygun illiyet(nedensellik) bağı, ecrimisil sorumluluğunun doğması için de aranan bir şarttır. İlliyet bağı, davacının uğradığı zararın, davalının gerçekleştirdiği haksız işgal eyleminin bir sonucu olarak ortaya çıkması gerektiğini ifade eder. Başka bir deyişle, malikin mülkiyet hakkından doğan kullanma, yararlanma ve tasarrufta bulunma yetkilerinden mahrum kalması şeklindeki zararı ile işgalcinin eylemi arasında doğrudan bir neden-sonuç ilişkisi kurulabilmelidir.

Bu bağ, zararın haksız işgal eylemi olmasaydı meydana gelmeyeceğinin ispatlanmasıyla kurulur. Eğer zarar, haksız işgalden bağımsız bir sebepten veya üçüncü bir kişinin eyleminden kaynaklanmışsa, işgalci ile zarar arasında illiyet bağı kesilmiş sayılır ve ecrimisil sorumluluğu doğmaz. Yargıtay içtihatları da bu ilkeyi istikrarlı bir şekilde vurgulamaktadır.

Yargıtay 3. Hukuk Dairesi'nin 2012/11936 E., 2012/16703 K. sayılı kararında bu husus şu şekilde ifade edilmiştir: "Ecrimisil, haksız işgal tazminatı olarak tanımlanmıştır. 08.03.1950 tarih ve 22/4 sayılı Y.İ.B.K.na göre ecrimisil; “haksız eylem” olarak nitelendirilmiştir.Haksız fiilde ise, eylemi yapan kimse uygun illiyet bağı çerçevesinde bütün zararlardan sorumludur ve haksız fiil nedeniyle sorumluluk, bu fiillin sahibine aittir. Davalının dava konusu taşınmazda davacının muvafakati ile akde dayalı olarak oturmadığı sabittir.Bu durumda, davacının uğradığı ecrimisil tazminatı miktarının belirlenerek fuzuli şagil(haksız işgalci) olan davalıdan tahsiline karar verilmesi gerekirken, taşınmaz üzerinde tasarruf hakkı olmayan ... Kaymakamlığı İlçe Müftülüğünün lojman tahsis kararının esas alınarak davanın reddine ilişkin hüküm kurulması doğru görülmemiştir." Bu karar, zararın doğrudan doğruya haksız işgal eylemini gerçekleştiren kişiye isnat edilmesi gerektiğini ve araya giren hukuken geçersiz üçüncü kişi işlemlerinin illiyet bağını koparmayacağını açıkça ortaya koymaktadır.

Ecrimisil Davasında Tazminat Miktarının Hesaplanması

Ecrimisil, haksız işgal yüzünden malikin mahrum kaldığı kullanım/yararlanma menfaatinin parasal karşılığını telafi eden bir tazminattır ve ülkemizdeki tüm tazminatlarda olduğu gibi bir çeşit zenginleşme aracı değildir. Bu nedenle hesaplamanın ekseni, taşınmaz haksız işgal edilmeseydi serbest piyasa koşullarında sağlayabileceği gelirdir; Yargıtay bu geliri “en az kira” eşiğiyle ifade etmekte ve ecrimisilin kira bedelinden aşağı olmamasını aramaktadır.

Arsa ve binalarda yöntem kural olarak emsal kira esasına dayanır. İlk dönem için taşınmazın mevcut haliyle serbest şartlarda getirebileceği kira bedeli; konum, büyüklük, nitelik ve çevre rayici gözetilerek, mümkünse emsal kira sözleşmeleri toplanıp somut karşılaştırma yapılarak belirlenir. Sonraki dönemler, ilk dönem için saptanan miktara ÜFE artış oranının tamamının yansıtılması suretiyle, “ilk dönemin ÜFE ile ileri taşınmış değerinin altına düşmeyecek” biçimde takdir edilir. Aynı taşınmazın önceki dönem ecrimisiline dair kesinleşmiş bir karar varsa, Yargıtay sonraki dönem için kural olarak bu kesinleşmiş rakamın ÜFE ile ileriye taşınmasını esas alır ancak her somut olay kendi özelinde değerlendirilir ve yeniden hesap gereken hallerde ayrıca hesap yapılması gerekir.

Bu yöntemin sağlıklı işlemesi için mahkeme, genellikle keşif icra eder ve denetime elverişli rapor düzenleyecek nitelikte bilirkişi/heyet görevlendirir. Uygulamada Yargıtay, bilirkişi raporlarında:

Taraf emsallerinin asıllarının/onaylı örneklerinin dosyaya alınmasını,
Emsallerin tek tek gezilip niteliklerinin(yüzölçümü, konum, kullanım, kira başlangıcı-süresi vb.) davaya konu taşınmazla karşılaştırmalı gösterilmesini ve
Tutarın nasıl bulunduğunun açıkça izahını arar; soyut, varsayıma dayalı, emsal mukayesesi içermeyen raporlar bozma nedenidir.

Taşınmaz tarımsal nitelikte ise, hesap genellikle ürün/net gelir esasına göre yapılır. Bu yaklaşımda, ziraat bilirkişisi ve ilgili kurum verileri(İl/İlçe Tarım Müdürlüğü, TÜİK vb.) gözetilerek taşınmazın işgal dönemindeki ürün deseni, verim, giderler ve net gelir tespit edilir; ecrimisil, kiraya verme varsayımıyla değil, tarımsal getirinin haksız kullanım süresine isabet eden kısmı üzerinden belirlenir.

Muhdesat(taşınmaz üstündeki ağaç, bina vb. zemine dikili yapılar) iddiası bulunan dosyalarda, önce aidiyet ve hukuki durum aydınlatılır. Tapuda davalı lehine muhdesat şerhi varsa ya da yapının davalı tarafından inşa edildiği sabitse, bina üzerinden kira esasına göre ecrimisil yapılması doğru olmaz; bu hâlde arsanın veya yer tarımsal ise tarlanın getirebileceği değere göre hesaplama yapılır. Amaç, malikin taşınmazından mahrum kaldığı asgarî iktisadî menfaati doğru tabana oturtmaktır.

Dönemlendirme bakımından, ecrimisil kural olarak dava tarihine kadar gerçekleşmiş dönemler için hükmedilir; ileriye dönük dönemler yeni talep/ıslah konusu yapılmadıkça kapsama girmez. İlk dönem emsal kira yöntemiyle tespit edildikten sonra, izleyen dönemler için ÜFE güncellemesi yapılır ve toplam tazminat dönemsel bazda hüküm altına alınır.

Uygulamada bilirkişinin dikkate aldığı başlıca kriterler:

Taşınmazın niteliği(konut/işyeri/arsa/tarım arazisi),
İmar ve mevkii,
Yüzölçümü ve fiilî kullanım,
Emsal sözleşmeler ve piyasa rayici,
Tarım arazilerinde ürün deseni-verim-giderler ve net gelir.

Bu kriterlerin her biri dosyada somutlaştırılmalı; rapor hem taraf hem hâkim denetimine elverişli, hesap kolonu ve karşılaştırma tabloları içerecek açıklıkta olmalıdır. Aksi hâlde itiraza ve denetime elverişli olmayan raporun hükme esas alınması bozma sebebidir.

Elbirliğiyle Mülkiyet veya Paylı Mülkiyette Ecrimisil

Mülkiyet hakkının birden fazla kişiye ait olduğu paylı mülkiyet ve elbirliğiyle mülkiyet hallerinde ecrimisil talepleri, mülkiyet hakkı olmayan üçüncü kişilerin işgalinden farklı hukuki özellikler barındırır. Zira bu mülkiyet türlerinde her bir malik, kanun ve sözleşme hükümleri saklı kalmak kaydıyla, eşyayı kullanma ve ondan yararlanma hakkına sahiptir. Bu nedenle, bir malikin eşyayı kullanması, tek başına diğer maliklere karşı bir haksız işgal teşkil etmez.

Paylı mülkiyette(TMK m. 688 vd.), her paydaş kendi payı oranında taşınmazdan yararlanma hakkına sahiptir. Bir paydaşın, diğer paydaşların yararlanmasına mani olacak şekilde ve onların rızası olmaksızın taşınmazın tamamını veya payını aşan bir bölümünü münhasıran kullanması durumunda, hakkı ihlal edilen diğer paydaşlar kendi paylarına isabet eden oranda ecrimisil talep edebilir. Bu durumda talep, davacı paydaşın mülkiyet payıyla sınırlı olacaktır.

Elbirliğiyle mülkiyette(TMK m. 701 vd.) ise maliklerin belirli payları ayrılmamış olup, her biri mülkiyetin tamamı üzerinde hak sahibidir. Bu durum en yaygın olarak miras ortaklığında(tereke) görülür. Elbirliğiyle mülkiyette, ortaklardan biri, diğerlerinin de yararlanmasını engelleyecek şekilde taşınmazı tek başına kullanıyorsa, ecrimisil talebi kural olarak tüm ortaklar tarafından birlikte ileri sürülmelidir. Ancak Yargıtay içtihatlarına göre, mirasçılardan her biri, terekeye ait bir hakkın korunması amacıyla tek başına dava açarak, tahsil edilecek ecrimisilin terekeye(ortaklığa) ödenmesini isteyebilir. Bu halde hükmedilen tazminat, davayı açan mirasçının şahsına değil, tüm mirasçıların dahil olduğu terekeye ait olur.

Paydaşların veya ortakların birbirlerinden ecrimisil talep edebilmeleri, genel kural olarak, haksız şekilde kullanan malike bu kullanıma son vermesi ve kendilerinin de yararlanma isteğinin iletilmesi şartına bağlıdır. Hukuki olarak "intifadan men" olarak adlandırılan bu koşul, paydaşlar arası ecrimisil davalarının temelini oluşturmakta ve o ana kadar hukuka uygun kabul edilen kullanımı haksız işgale dönüştürmektedir.

Tapu Maliklerinin Biri veya Birkaçı Tarafından Üçüncü Kişilere Karşı Yöneltilecek Ecrimisil Talepleri

Bir taşınmazın mülkiyeti birden fazla kişiye ait olduğunda(paylı veya elbirliği mülkiyeti), bu taşınmazın malik olmayan üçüncü bir kişi tarafından haksız olarak işgal edilmesi durumunda, maliklerin ecrimisil talep etme hakkı doğar. Bu tür taleplerde davayı kimin veya kimlerin açabileceği, mülkiyetin türüne göre farklılık arz etmektedir.

Paylı mülkiyete(müşterek mülkiyet) tabi taşınmazlarda, her paydaş, diğer paydaşların rızasını almaksızın, taşınmazın tamamını etkileyen haksız işgale karşı tek başına ecrimisil davası açabilir. Bu durum, her paydaşın ortak menfaatleri koruma yetkisinden kaynaklanır. Paylı mülkiyette her paydaş, haksız işgalci üçüncü kişiden kendi payı oranında ecrimisil talep edebilir; hüküm, pay oranı esas alınarak kurulur.

Elbirliğiyle mülkiyette(iştirak hâlinde mülkiyet) ise durum farklıdır. Elbirliğiyle mülkiyette malikler, mülkiyet konusu mal üzerinde ancak birlikte tasarruf edebilirler. Bu nedenle, üçüncü bir kişiye karşı açılacak ecrimisil davasının kural olarak tüm malikler tarafından birlikte açılması gerekir. Aralarında zorunlu dava arkadaşlığı bulunmaktadır. Tüm ortakların davaya katılımı sağlanmadan veya terekeye bir temsilci atanmadan(örneğin miras ortaklığında) açılan dava, usulden reddedilebilir.

Önemle belirtmek gerekir ki, maliklerin üçüncü kişilere yönelttiği bu tür ecrimisil taleplerinde, maliklerin birbirlerine karşı açtıkları davalarda aranan "intifadan men"(yararlanmadan alıkoyma) koşulu aranmaz. Üçüncü kişinin işgali, tüm maliklere karşı yapılmış bir haksız fiil niteliği taşıdığından, ayrıca bir ihtar veya uyarıya gerek olmaksızın, işgalin başladığı tarihten itibaren ecrimisil talep edilebilir.

Tapu Maliklerinin Birbirlerine Karşı Ecrimisil Talepleri

Paylı mülkiyette paydaşlar veya elbirliğiyle mülkiyette ortaklar, mülkiyet hakkının doğası gereği, taşınmazdan birlikte yararlanma ve taşınmazı birlikte kullanma hakkına sahiptir. Bu temel ilke uyarınca, paydaşlardan birinin taşınmazı kendi payı oranında veya bu oranı aşacak şekilde kullanması, tek başına diğer paydaşlar aleyhine bir haksız işgal teşkil etmez. Yargıtay'ın yerleşik içtihatlarına göre, paydaşlar ve ortaklar, kural olarak, birbirlerinden ecrimisil talep edemezler. Zira müşterek veya iştirak halindeki mülkiyette her bir malikin, hakkın özünü zedelememek ve diğer maliklerin kullanımını engellememek kaydıyla, malın tamamı üzerinde kullanım(zilyetlik) hakkı bulunmaktadır.

Ancak bu genel kuralın geçerliliği, taşınmazdan yararlanma iradesi bulunmayan diğer paydaşların varlığına dayanır. Bir paydaşın, taşınmazın tamamını münhasıran kendi zilyetliğine alarak diğer paydaşların yararlanmasına fiilen engel olması durumunda, haksız işgal durumu ortaya çıkabilir. Bu noktada, paydaşlar arasında ecrimisil talebinin ileri sürülebilmesi, Yargıtay içtihatları ile şekillenen özel bir koşulun gerçekleşmesine bağlanmıştır. Kural olarak, ecrimisil talep eden paydaşın, taşınmazdan yararlanma isteğini işgalci paydaşa ilettiğini ve bu talebine rağmen kullanımının engellendiğini ispatlaması gerekir. Hukuki terminolojide "intifadan men" olarak adlandırılan bu koşul, paydaşlar arası ecrimisil davalarının temelini oluşturur ve talebin dinlenebilmesi için bir ön şart niteliği taşır.

İntifadan Men Şartı

Paylı veya elbirliği mülkiyetine tabi taşınmazlarda, paydaşların birbirlerinden ecrimisil talep edebilmeleri, kural olarak "intifadan men" şartının gerçekleşmiş olmasına bağlıdır. İntifadan men, taşınmazdan yararlanamayan paydaşın, taşınmazı fiilen kullanan paydaşa, kendisinin de bu yerden yararlanma arzusunu hukuken geçerli bir şekilde bildirmesi anlamına gelir. Bu şartın temelinde, paydaşların, müşterek mülkiyete konu olan malı, diğer paydaşların kullanım hakkını engellemediği sürece kullanabileceği karinesi yatar. Bu nedenle, bir paydaşın taşınmazı kullanması, diğer paydaşların zımni(örtülü) rızası dâhilinde gerçekleşen bir kullanım olarak kabul edilir ve bu kullanım tek başına haksız işgal teşkil etmez.

İntifadan men şartının yerine getirilmesi, Yargıtay içtihatları uyarınca belirli bir şekle tabi tutulmamıştır. Ecrimisil talep eden paydaşın, yararlanma isteğini karşı tarafa ilettiğini ispatlaması yeterlidir. Bu bildirim genellikle noter aracılığıyla gönderilen bir ihtarname, iadeli taahhütlü mektup veya dava dilekçesinin tebliği gibi yazılı delillerle ispatlanır. Ancak, bu yollarla yapılmamış olsa dahi, bildirimin yapıldığı tanık beyanı gibi diğer yasal delillerle de kanıtlanabilir. Esas olan, taşınmazı kullanan paydaşın, diğer paydaşların yararlanma iradesinden haberdar edildiği anın net bir şekilde belirlenmesidir.

Hukuki sonuçları bakımından intifadan men, ecrimisil alacağının başlangıç tarihini belirleyen kritik bir olgudur. Ecrimisil, ancak intifadan men bildiriminin davalı paydaşa ulaştığı tarihten sonraki dönem için istenebilir; bu durum ecrimisil davalarında genel olarak uygulanmakta olan 5 yıllık zamanaşımı süresinin de istisnasını teşkil etmektedir. Bu tarihten önceki kullanımlar, rızaya dayalı kabul edildiğinden, bu dönem için ecrimisil talep edilemez. Bu kural, paydaşlar arasındaki hukuki ilişkide belirsizliği önlemeyi ve bir paydaşın uzun süre sessiz kalarak diğer paydaş aleyhine hak biriktirmesinin önüne geçmeyi amaçlamaktadır.

İntifadan Men Şartının İstisnaları

Paydaşlar arasında ecrimisil taleplerinde kural olarak aranan intifadan men(yararlanmadan alıkoyma) koşulu, her durumda uygulanmaz. Yargıtay içtihatları ile şekillenen ve hakkın kötüye kullanılmasını önlemeyi amaçlayan bazı durumlarda, davacı paydaşın davalı paydaşa ihtarname göndermesine veya dava öncesinde bir uyarıda bulunmasına gerek kalmaksızın ecrimisil talep etmesi mümkündür. Bu istisnaların temelinde, davalı paydaşın taşınmazı tek başına kullanma iradesinin ve diğer paydaşları fiilen yararlandırmama niyetinin başkaca bir delile gerek olmaksızın açıkça anlaşıldığı haller yatar.

İntifadan men şartının aranmadığı başlıca durumlar şunlardır:

Ecrimisil talep edilen taşınmazın hukuki veya doğal semere getiren yerlerden olması: Kiraya verilen konut veya işyeri, gelir getiren bağ, bahçe, tarla gibi taşınmazlarda intifadan men şartı aranmaz. Zira bu gibi yerleri tek başına kullanan veya gelirini tek başına toplayan paydaşın, diğer paydaşların yararlanma hakkını engellediği kabul edilir.
Davalı paydaşın, taşınmazın tamamında hak iddia etmesi: Davalı paydaşın, davacının paydaşlık hakkını inkâr etmesi veya taşınmazın tamamının kendisine ait olduğunu ileri sürmesi durumunda, intifadan men koşulu aranmaz. Bu tutum, diğer paydaşları dışlama iradesini açıkça ortaya koyar.
Paydaşlar arasında taşınmazın kullanımına ilişkin fiili bir taksim yapılmış olması: Paydaşların zımni veya açık bir anlaşma ile taşınmazın belirli bölümlerini kendi kullanımlarına ayırdığı durumlarda, bir paydaşın diğerinin kullanımına ayrılan bölgeye müdahale etmesi halinde, müdahale edilen paydaşın intifadan men koşulunu gerçekleştirmesine gerek yoktur.
Daha önce aynı taşınmaz için ecrimisil davası açılmış olması: Taraflar arasında daha önce açılmış bir ecrimisil davasının varlığı, davalının haksız işgal niyetini ortaya koyduğundan, sonraki dönemler için açılacak davalarda yeniden intifadan men bildiriminde bulunulması gerekmez.
Davacının kullanım talebinin davalı tarafından fiilen ve karşılıksız bırakılması: Davacı paydaşın taşınmazdan yararlanma isteğini dile getirmesine rağmen davalı tarafından fiilen engellenmesi durumunda, bu engelleme eylemi intifadan men yerine geçer.

Burada ayrıca belirtmemiz gerekir ki, ecrimisil davasında davacı olan kişi, kendisi tarafından açılmayan ortaklığın giderilmesi davasına dayanarak intifadan men şartını yerine getirdiğini ileri süremez; bu husus ayrıca ispatlanmalıdır.

Ecrimisil Davası Nasıl Açılır?

Ecrimisil davası, haksız işgal nedeniyle uğranılan zararın tazmini amacıyla, görevli ve yetkili mahkemeye hitaben yazılmış bir dava dilekçesinin sunulmasıyla açılır. Bu süreç, Türk Medeni Kanunu ve Hukuk Muhakemeleri Kanunu hükümlerine tabi olan standart bir eda davası prosedürünü takip eder. Davanın açılabilmesi için öncelikle, talepleri ve hukuki gerekçeleri açıkça ortaya koyan bir dilekçe hazırlanmalıdır.

Dava dilekçesinde, davacı ve davalının kimlik bilgileri, davanın konusu olan taşınmazın tapu kayıtları gibi ayırt edici özellikleri, haksız işgalin başlangıç tarihi ve devam ettiği süre aralığı net bir şekilde belirtilmelidir. Talep edilen ecrimisil bedeli, dilekçede açıkça ifade edilmelidir. Ancak, zararın net miktarının başlangıçta tam olarak belirlenemediği durumlarda, dava belirsiz alacak davası veya kısmi dava olarak da açılabilir. Bu durumda, yargılama sırasında yapılacak keşif ve bilirkişi incelemesi sonucunda belirlenecek miktara göre talep artırılabilir. Dilekçeye, iddiaları destekleyecek delillerin(örneğin tapu kaydı, ihtarname, tanık listesi) eklenmesi veya dilekçede bu delillere atıf yapılması, davanın ispatı açısından kritik öneme sahiptir.

Dilekçenin mahkemeye sunulmasının ardından, Hukuk Muhakemeleri Kanunu uyarınca gerekli olan dava harcı ve gider avansının davacı tarafından mahkeme veznesine yatırılması zorunludur. Bu mali yükümlülükler yerine getirildikten sonra dava dosyası esas numarası alır ve dilekçe davalı tarafa tebliğ edilerek yargılama süreci resmen başlamış olur. Olası bir hak kaybının önlenmesi adına bu tip uzmanlık gerektiren davaların mutlaka alanında uzman bir gayrimenkul avukatı tarafından yürütülmesi tavsiye edilir.

Hukuki Dayanak

Ecrimisil, Türk hukuk sisteminde özel bir kanun maddesi ile doğrudan düzenlenmiş bir kurum değildir. Bu tazminatın hukuki temeli, kanunlardaki genel ilkelere ve özellikle Yargıtay içtihatlarına dayanmaktadır. Yargı kararları, ecrimisilin hukuki niteliğini ve uygulanma koşullarını şekillendiren birincil kaynak konumundadır. Bu bağlamda, ecrimisil talebinin temelini oluşturan en önemli hukuki kaynaklardan biri 08.03.1950 tarihli ve 22/4 sayılı İçtihadı Birleştirme Kararıdır; bununla birlikte, önceki İçtihadı Birleştirme Kararları(örneğin 25.05.1938 tarihli ve 29/10 sayılı İBK) ve TMK 995. maddesi ile diğer ilgili hükümlerde de ecrimisilin hukuki temeli ve şartları şekillendirilmiştir. Bu kararlara ve güncel yerleşik içtihatlara göre, ecrimisile konu olan eylemler "haksız fiil" olarak nitelendirmektedir.

Bu niteleme neticesinde, ecrimisil davalarının hukuki dayanağı temel olarak 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun(TBK) haksız fiillere ilişkin genel hükümleri(md. 49 ve devamı) olmaktadır. Haksız işgal, malikin mülkiyet hakkına(4721 sayılı Türk Medeni Kanunu md. 683) yönelik haksız bir müdahale teşkil ettiğinden, bu eylemden doğan zarar, haksız fiil sorumluluğu çerçevesinde giderilmektedir. Haksız fiil nitelendirmesi baskın olmakla birlikte, doktrinde ve bazı Yargıtay kararlarında ecrimisilin hukuki temeli, "gerçek olmayan vekaletsiz iş görme" (TBK md. 530) hükümlerine de dayandırılmaktadır. Bu yaklaşıma göre, malikin menfaatine ve iradesine aykırı olarak onun malını kullanan kötüniyetli işgalci, bu iş görmeden dolayı elde ettiği veya elde etmeyi ihmal ettiği tüm menfaatleri malike iade etmekle yükümlüdür. Ancak uygulamada yerleşik görüş, ecrimisilin bir haksız fiil tazminatı olduğu yönündedir.

Davanın Tarafları

Ecrimisil davasında, davanın taraflarını davacı ve davalı oluşturur. Tarafların sıfatları, davanın esası bakımından kritik öneme sahiptir ve doğru kişilere yöneltilmesi, davanın usulden reddedilmemesi için zorunludur.

Davacı, haksız işgal nedeniyle mülkiyet hakkından veya sınırlı ayni haklarından kaynaklanan kullanma ve yararlanma yetkisini kullanamayan hak sahibidir. Kural olarak davacı, işgale konu olan taşınmazın malikidir. Bu malik, tek bir kişi olabileceği gibi paylı mülkiyette paydaşlardan biri veya birkaçı ya da elbirliğiyle mülkiyette ortaklardan biri veya birkaçı da olabilir. Mülkiyet hakkı sahibinin yanı sıra, taşınmaz üzerinde kullanma ve ürünlerinden yararlanma hakkı bulunan intifa hakkı sahibi gibi sınırlı ayni hak sahipleri de bu haktan yoksun bırakıldıkları ölçüde davacı sıfatına sahip olabilirler. Davacının sıfatı, mülkiyet veya ilgili ayni hak sahipliğini gösteren tapu kaydı gibi resmi belgelerle ispatlanır. Kamu idareleri(Hazine, belediyeler, vakıflar vb.) de kendi mülkiyetlerindeki taşınmazların haksız işgali durumunda davacı olabilirler.

Davalı ise, taşınmazı herhangi bir hukuki dayanağı olmaksızın, malikin veya hak sahibinin rızası dışında fiilen kullanan, zilyetliği altında bulunduran kişidir. Bu kişiye fuzuli şagil(haksız işgalci) denir. Dava, doğrudan taşınmazı fiilen işgal eden gerçek veya tüzel kişiye karşı açılmalıdır. İşgal eylemini gerçekleştiren kim ise, husumet ona yöneltilmelidir. Örneğin, bir kamu kurumunun hatalı bir tahsis kararına dayanarak taşınmazı kullanan kişi dahi olsa, dava tahsis kararını veren kuruma değil, fiilen işgali gerçekleştiren kişiye karşı açılır. Zira ecrimisil sorumluluğu, haksız eylemden kaynaklanan kişisel bir sorumluluktur ve doğrudan eylemi gerçekleştirene aittir. Davalının kötüniyetli olup olmadığı hususu, davanın esasına ilişkin bir şart olup yargılama sırasında değerlendirilir; ancak dava, işgal iddiasıyla doğrudan işgalciye yöneltilir.

Yargılama Süreci

Ecrimisil davasının yargılama süreci, Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nda(HMK) düzenlenen yazılı yargılama usulüne tabidir. Bu usul, davanın belirli aşamalardan geçerek ilerlemesini temin eder ve tarafların iddia ile savunmalarını eksiksiz bir şekilde sunmalarına olanak tanır. Süreç, davacının dava dilekçesini yetkili ve görevli mahkemeye sunmasıyla başlar.

Dilekçeler teatisi aşamasında taraflar, karşılıklı olarak dava, cevap, cevaba cevap ve ikinci cevap dilekçelerini sunarak iddia ve savunmalarını yazılı olarak mahkemeye bildirirler. Bu aşamanın tamamlanmasının ardından mahkeme, bir ön inceleme duruşması tayin eder. Ön incelemede, dava şartları ve ilk itirazlar incelenir, uyuşmazlık konuları tam olarak saptanır ve delillerin toplanmasına ilişkin hazırlık işlemleri yürütülür.

Tahkikat aşaması, davanın esasına girilen ve maddi vakıaların aydınlatıldığı en önemli evredir. Bu aşamada mahkeme, tarafların sunduğu delilleri toplar, tanıkları dinler ve özellikle ecrimisil davalarının niteliği gereği, uyuşmazlık konusu taşınmazda keşif icra edilmesi ve bilirkişi incelemesi yapılması gibi usuli işlemleri gerçekleştirir. Tahkikatın sona ermesiyle birlikte sözlü yargılama aşamasına geçilir ve taraflara son beyanları sorulur. Mahkeme, tüm bu süreçlerin sonunda dosyayı karara bağlayarak hükmünü açıklar.

Deliller ve İspat Yükü

Ecrimisil davaları, genel ispat kuralına tabidir: Kanunda aksini öngören bir düzenleme yoksa, ileri sürdüğü vakıadan lehine sonuç çıkarmak isteyen taraf o vakıayı ispat etmekle yükümlüdür(HMK m.190). Uyuşmazlık, haksız işgal olgusunun ve bundan kaynaklanan zarar/mahrum kalınan yararın ispatına odaklanır.

İspat yükü bakımından davacı;

Taşınmaz üzerindeki aynî veya ilgili hakkını (çoğu kez tapu/kadastro verileriyle),
Davalının bu yeri bir hukuki sebep olmaksızın kullandığını ve
İşgalin süresini/ dönemlerini ispat eder.

Davalı ise kiracılık, kullanım izni, intifa, oturma hakkı gibi bir “hukuki dayanak” iddia ediyorsa bunu somut delillerle ortaya koymakla yükümlüdür; zira HMK m.190 uyarınca her taraf, lehine sonuç bağlanan olguyu ispat etmek durumundadır. Uygulamada Yargıtay, davacının mülkiyet ve haksız kullanım olgularını ortaya koyması hâlinde, kiracılık veya rıza savunmasının ispat külfetini davalıya yüklemektedir.

Ecrimisil davalarında bu hususların ispatı için hukuka uygun her türlü delil kullanılabilir. Ancak miktarın belirlenmesi teknik değerlendirme gerektirdiğinden keşif ve bilirkişi incelemesi kural hâline gelmiştir. Yargıtay tarafından bilirkişinin taşınmazın niteliğine uygun uzmanlığa sahip olması, raporun somut veriye dayanması, taraf ve hakim denetimine elverişli, karşılaştırmalı ve gerekçeli olması, HMK’nın bilirkişi raporlarına ilişkin hükümlerine uygun şekilde düzenlenmesi şartlarını aramaktadır. Bu nedenle mahkemeler, yerinde keşif yapıp emsal araştırmasını ayrıntılandıran, somut kıyas tabloları içeren raporlar üzerinden hüküm kurmalıdır.

Ecrimisil miktarının ispat ve belirlenmesinde en sık kullanılan yöntem “emsal kira” esasıdır. Yerleşiklik kazanmış Yargıtay kararlarına göre mahkeme, taraflardan emsal kira sözleşmelerini istemeli; gerektiğinde benzer yerlerin işgal tarihindeki kira bedellerini araştırmalı; dava konusu taşınmaz ile emsaller arasında büyüklük, konum, nitelik gibi ölçütlerle somut karşılaştırma yapmalıdır. İlk dönem için serbest piyasa koşullarında getirebileceği kira bedeli belirlenir, sonraki dönemlerde artık hesaplanır ve toplam ecrimisil tutarı böylece hesaplanır. Emsal gösterilmeyen, soyut veya denetime elverişsiz raporlar bozma nedeni olmaktadır.

Zararın mahiyeti bakımından Yargıtay, ecrimisili “haksız işgal nedeniyle en az kira geliri karşılığı zararın” giderimi olarak nitelendirir; yani malikin bizzat kiraya verme niyeti aranmaz, kiralanabilir nitelik yeterlidir. Bu yaklaşım, miktarın tespitinde “en az kira” eşiğini benimser ve raporların bu eşiğin altına düşmeyecek şekilde somut emsallerle gerekçelendirilmesini gerektirir.

Uygulamada başvurulan başlıca deliller, bunlarla sınırlı olmamak kaydıyla aşağıdaki gibidir:

Tapu ve kadastro kayıtları,
Belediye/imar kayıtları ile yazışmalar,
Kira sözleşmesi ve ödeme dekontları(kiracılık savunması için),
Noter ihtarnameleri ve tebligatlar(işgal dönemlerinin belirlenmesi için),
Tanık beyanları,
Keşif tutanakları ve
Özellikle emsal kira sözleşmeleri ile bunlara dayalı bilirkişi raporlarıdır.

Mahkeme, tüm bu delilleri birlikte değerlendirerek, haksız kullanımın varlığı ile süresini ve buna bağlı olarak dönemsel ecrimisil miktarlarını belirler.

Keşif ve Bilirkişi Raporu

Ecrimisil davasında, haksız işgal edilen taşınmazın niteliği, konumu, büyüklüğü ve işgal süresindeki durumu gibi somut verilerin tespiti ile talep edilen tazminat miktarının hakkaniyete uygun olarak belirlenmesi amacıyla mahkemece keşif yapılması ve bilirkişi incelemesine başvurulması esastır. Keşif, hakimin, tarafların ve atanacak bilirkişinin katılımıyla dava konusu taşınmaz mahallinde yapılan bir incelemedir. Bu inceleme sırasında, taşınmazın fiili durumu, kullanım amacı, verim potansiyeli ve çevresel özellikleri doğrudan gözlemlenerek tutanağa geçirilir. Keşif, bilirkişi raporu için gerekli olan temel verilerin toplanmasını sağlayan en önemli usuli işlemdir.

Keşif sonrasında, mahkeme tarafından görevlendirilen ve genellikle gayrimenkul değerleme, ziraat mühendisliği veya emlakçılık gibi alanlarda uzman olan bilirkişi, bir rapor hazırlar. Bilirkişi raporu, ecrimisil bedelinin hesaplanmasında merkezi bir rol oynar. Rapor, Yargıtay içtihatları uyarınca, bilimsel ve objektif verilere dayanmalı, denetime elverişli olmalıdır. Bilirkişi, raporunda şu hususları değerlendirir:

Taşınmazın cinsi(arsa, konut, tarımsal arazi vb.).
Yüzölçümü, imar durumu ve konumu.
Talep edilen ecrimisil dönemindeki her bir yıl için ayrı ayrı olmak üzere, benzer nitelikteki taşınmazların kira bedelleri(emsal kira araştırması).
Taşınmazın haksız işgal edilmeseydi getirebileceği muhtemel gelir.

Bilirkişi tarafından hazırlanan bu rapor, taraflara tebliğ edilir ve tarafların rapora karşı itirazlarını sunma hakkı bulunur. Mahkeme, raporu yeterli ve denetime elverişli bulursa hükmüne esas alır. Raporun yetersiz veya çelişkili bulunması halinde ise bilirkişiden ek rapor talep edebilir veya yeni bir bilirkişi heyeti görevlendirebilir. Hakim, bilirkişi raporuyla bağlı olmamakla birlikte(HMK m. 282), rapordaki tespitlerden ayrılacaksa bu durumu kararında gerekçelendirmek zorundadır.

Hüküm ve Kanun Yolları

Ecrimisil davası neticesinde mahkeme, yargılama sürecinde toplanan delilleri ve bilirkişi raporlarını değerlendirerek bir hüküm tesis eder. Davanın kabulü halinde, mahkeme haksız işgalin varlığını ve süresini tespit ederek davacının talep edebileceği tazminat miktarını belirler. Bu hüküm, niteliği itibarıyla bir eda hükmüdür ve davalının belirli bir meblağı davacıya ödemesine karar verilmesini içerir. Kararda ayrıca, ecrimisil alacağına hangi tarihten itibaren faiz işletileceği, yargılama giderleri ve vekalet ücretinin hangi tarafa yükleneceği hususları da açıklanır. Davacının iddiasını ispatlayamaması durumunda ise mahkeme, davanın reddine karar verir.

İlk derece mahkemesi tarafından verilen karara karşı, tarafların kanun yollarına başvurma hakkı bulunmaktadır. Karardan memnun olmayan taraf, Hukuk Muhakemeleri Kanunu(HMK) tarafından belirlenen parasal sınırlara ve sürelere uymak kaydıyla, kararın tebliğinden itibaren istinaf kanun yoluna başvurabilir. İstinaf incelemesi, Bölge Adliye Mahkemesi tarafından hem maddi vakıalar hem de hukuki denetim yönünden yapılır.

Bölge Adliye Mahkemesi tarafından verilen kararlara karşı ise yine HMK’da öngörülen parasal sınırların aşılması halinde temyiz yoluna gidilebilir. Temyiz incelemesi, Yargıtay tarafından yapılır ve bu aşamada kural olarak kararın hukuka uygunluğu denetlenir; maddi vakıa incelemesi yapılmaz. Kanun yolları aşamalarının tamamlanmasıyla veya yasal süresi içinde kanun yollarına başvurulmamasıyla karar kesinleşir. Kesinleşen mahkeme ilamı, ilamlı icra takibine konu edilerek alacağın tahsili sağlanabilir.

Zamanaşımı veya Hak Düşürücü Süreler

Ecrimisil talepleri, niteliği itibarıyla bir hak düşürücü süreye değil, zamanaşımı süresine tabidir. Yargıtay'ın yerleşik içtihatları ve 25.05.1938 tarihli ve 29/10 sayılı İçtihadı Birleştirme Kararı(YİBK) uyarınca, ecrimisil davalarında beş yıllık zamanaşımı süresi uygulanır. Ecrimisilin hukuki niteliğinin haksız fiil olarak kabul edildiği 08.03.1950 tarihli ve 22/4 sayılı İçtihadı Birleştirme Kararı’ndan sonra uygulama iyice netleşmiştir ve zamanaşımı süresi bakımından Yargıtay yerleşik uygulaması 5 yıldır.

Ecrimisil davalarında zamanaşımının hesaplanma şekli özellik arz etmektedir. Beş yıllık süre, alacağın talep edilebilir hale geldiği tarihten itibaren değil, dava tarihinden geriye doğru işletilir. Bu ilke uyarınca davacı, dava açtığı tarihten geriye dönük olarak en fazla beş yıllık dönem için ecrimisil talep edebilir. Örneğin, 15.10.2025 tarihinde açılan bir davada, en erken 15.10.2020 tarihinden itibaren gerçekleşen haksız işgal için tazminat istenebilir. Bu tarihten önceki döneme ilişkin talepler zamanaşımına uğramış kabul edilir.

Zamanaşımı, bir defi(savunma) niteliğindedir. Bu nedenle, davalının yargılamanın ilgili aşamasında zamanaşımı def'ini açıkça ileri sürmesi zorunludur. Eğer zamanaşımı değil de hak düşürücü süre söz konusu olsaydı, hakim tarafından resen dikkate alınması gerekirdi. Bu nedenle ecrimisil davalarında davalı tarafından zamanaşımı def’inin usulüne uygun şekilde ileri sürülmemesi durumunda zamanaşımı olgusu da dikkate alınmayacaktır. Davalı tarafından süresinde ileri sürülmeyen zamanaşımı def'i, hakim tarafından re'sen(kendiliğinden) dikkate alınamaz ve mahkeme davaya devam eder. Türk Borçlar Kanunu'nun zamanaşımının durması veya kesilmesine ilişkin genel hükümleri, ecrimisil alacakları için de kıyasen uygulanır.

Yetkili ve Görevli Mahkeme

Ecrimisil davalarını görevli ve yetkili mahkeme yönünden ayrı ayrı ele alalım.

Görevli Mahkeme

Ecrimisil talepleri, kural olarak malvarlığı hakkına ilişkin alacak davası niteliğindedir ve aksine özel bir düzenleme bulunmadıkça görevli mahkeme Asliye Hukuk Mahkemesidir. 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun(HMK) 2. maddesi, malvarlığı ve kişilik haklarına ilişkin davalarda genel görevli mahkemenin Asliye Hukuk olduğunu öngörür; Yargıtay uygulaması da ecrimisilin bu kapsamda Asliye Hukuk Mahkemelerinde görülmesi gerektiğini istikrarlı biçimde kabul etmektedir. Ne var ki, davalının güçlü kiracılık/kira ilişkisi savunmasıyla çekişme kira hukukuna kayacak olursa, uyuşmazlığın Sulh Hukuk Mahkemesi görev alanına girdiği kabul edilebilir.

Yetkili Mahkeme

Yetki bakımından, ecrimisil haksız fiil temelli bir tazminat olduğundan, HMK m.16’daki özel yetki kuralı uygulanır. Buna göre dava; haksız fiilin işlendiği yer mahkemesinde, zararın meydana geldiği yahut gelme ihtimalinin bulunduğu yer mahkemesinde veya zarar görenin yerleşim yeri mahkemesinde açılabilir. Ayrıca genel yetki kuralı gereği davalının yerleşim yeri mahkemesi de yetkilidir(HMK m.6). Yargıtay 8. Hukuk Dairesi’nin 11.01.2021 tarihli, 2018/7717 E., 2021/77 K. sayılı kararında da ecrimisilin haksız fiil sayılması nedeniyle HMK m.16 kapsamındaki bu alternatif yetkilerin geçerli olduğu açıkça vurgulanmıştır.

Ecrimisil davası, taşınmazın aynına(örneğin mülkiyetin devri, tescil, ayni hakta değişiklik) ilişkin bir dava değildir. Bu nedenle HMK m.12’de düzenlenen “taşınmazın bulunduğu yer mahkemesinin kesin yetkisi” kuralı ecrimisil talepleri bakımından uygulanmaz. Yargıtay 8. Hukuk Dairesi’nin yukarıda anılan 2018/7717 E., 2021/77 K. sayılı kararında ecrimisilin ayni değil şahsi nitelikte bir alacak davası olduğu ve HMK m.12’nin bu nedenle devreye girmediği açıkça belirtilmiştir.

Yukarıda bahsettiğimiz Yargıtay 8. HD’nin 2018/7717 E. ve 2021/77 K. sayılı kararında yer alan: “Gerek öğretide gerekse yargısal uygulamalarda ifade edildiği üzere ecrimisil, diğer bir deyişle işgal tazminatı zilyet olmayan hak sahibinin, hak sahibi olmayan zilyetten isteyebileceği bir bedeldir. Ecrimisil bir tür haksız fiil tazminatıdır

Ecrimisil 08.03.1950 tarihli ve 22/4 sayılı İBK'da haksız eylem olarak nitelendirilmiş bulunduğundan HMK'nin 16 maddesi uyarınca; haksız fiilden doğan davalarda, haksız fiilin işlendiği veya zararın meydana geldiği yahut gelme ihtimalinin bulunduğu yer ya da zarar görenin yerleşim yeri mahkemesi yetkilidir. Ayrıca ecrimisil davası taşınmazın aynı ile ilgili dava olmadığı için HMK’nin 12. maddesi uygulanmaz. Kesin yetki kuralı olmadığı için de HMK’de ki genel yetki kuralı uygulama alanı bulur ve bu bağlamda, genel yetkili mahkeme olan davalının ikamatgahı mahkemesi de yetkilidir. Yetkili mahkemenin tayininde davacının seçimlik hakka sahip olduğu ve somut olayda davacının haksız fiilin işlendiği yer olan Bakırköy Mahkemesini seçtiği anlaşılmıştır. Davacının seçimlik hakkı bulunduğu gözetilmek suretiyle işin esasına girilerek hüküm kurulması gerekirken, yazılı şekilde yetkisizlik kararı verilmesi doğru görülmemiş bozmayı gerektirmiştir.” İfadeleriyle bu husus açıkça ortaya konulmuştur.

Bununla birlikte, uygulamada ecrimisil talebi çoğu kez elatmanın önlenmesi/yıkım gibi ayni nitelikteki taleplerle birlikte ileri sürülür. Bu durumda ayni talepler yönünden HMK m.12’nin kesin yetki kuralı devreye girer ve dava çoğunlukla taşınmazın bulunduğu yer mahkemesinde görülür; ecrimisil talebi de bağlantı nedeniyle aynı mahkemede birlikte karara bağlanır. Saf ecrimisil davasında ise HMK m.12 uygulanmadığından, taraflar HMK m.6 ve m.16’daki seçimlik yetki kurallarından yararlanabilir.

Son olarak, kamu idarelerine ait taşınmazların fuzulen işgalinde 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu m.75 kapsamında idari ecrimisil söz konusu olur; bu tür uyuşmazlıklarda idari işlem niteliğindeki ecrimisil ihbarnamelerinin iptali davaları idari yargıda, yetki de kural olarak ilgili idarenin bulunduğu yer idare mahkemesinde belirlenir. Özel hukuk ecrimisiliyle karıştırılmaması gereken bu rejim, Maliye/Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği idaresinin düzenlemeleri ve Danıştay içtihatlarıyla şekillenmiştir.

Faiz ve Diğer İlgili Hususlar

Ecrimisil davalarında, hükmedilen tazminat alacağına işletilecek faizin başlangıç tarihi ve türü, davanın niteliği gereği özellik arz etmektedir. Ecrimisil alacağına uygulanacak faiz türü, işgalin haksız fiil niteliği taşıması nedeniyle yasal faizdir. Faiz başlangıcı, genellikle her işgal dönemi için tahakkuk ettiği tarihten itibaren başlamaktadır. Talep edilen dönem net olarak belirtilmişse, her dönemin sonunda hesaplanan tutara o tarihten itibaren faiz işletecek şekilde hüküm verilebilir. Islah edilen ya da sonradan genişletilen talepler için faiz başlangıcının ıslah tarihine göre değerlendirildiği de görülebilmektedir. Dolayısıyla mahkeme, bilirkişi raporuyla belirlenen her bir dönem için hesaplanan ecrimisil miktarına, ilgili dönemin bittiği tarihten itibaren faiz yürütülmesine karar verir.

Uygulanacak faiz türü, 3095 sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun uyarınca belirlenen yasal faizdir. Davacı, dava dilekçesinde faiz talebinde bulunmamış olsa dahi, yargılama sırasında talebini ıslah yoluyla genişleterek faiz isteyebilir.

Dava sürecinde ecrimisil talebinin ıslah yoluyla artırılması halinde, faiz başlangıcı açısından ikili bir ayrım ortaya çıkar. Dava dilekçesinde talep edilen ilk miktar için faiz, yukarıda belirtildiği gibi ilgili dönem sonlarından itibaren işlemeye başlar. Ancak ıslahla artırılan kısım için faiz, sadece ıslah tarihinden itibaren başlatılır. Bu durum, ıslah edilen miktarın borçlu(davalı) açısından ıslah tarihinde muaccel hale geldiği ve temerrüdün bu tarihte oluştuğu prensibine dayanır. Mahkeme hükmünde bu ayrımı net bir şekilde yaparak faiz başlangıç tarihlerini kalem kalem belirtmelidir.

Boşanma Davası Sonrasında Eşlerin Birbirine Karşı Ecrimisil Talepleri

Evlilik birliği devam ederken eşlerin aile konutunu veya ortak mülkiyete tabi diğer taşınmazları kullanmaları, kural olarak haksız işgal teşkil etmez. Bu kullanımın hukuki dayanağı, evlilik birliğinin taraflara yüklediği sadakat ve yardımlaşma yükümlülükleridir. Dolayısıyla, evlilik süresince bir eşin diğerinden, birlikte yaşadıkları konut için ecrimisil talep etmesi mümkün değildir.

Ancak, boşanma davasının açılmasıyla birlikte bu hukuki durum değişebilmektedir. Boşanma davası açıldıktan sonra, aile konutunda kalmaya devam eden eşten, konutu terk etmek zorunda kalan veya fiilen kullanması engellenen eş ecrimisil talep edebilir. Yargıtay içtihatlarında, boşanma davası dilekçesinde davalı eşin evden ayrılmasının istenmesi veya dava sırasında evin tahsisine yönelik bir talepte bulunulması, paydaşlar arasındaki ecrimisil taleplerinde aranan intifadan men(yararlanmadan alıkoyma) koşulunun gerçekleştiği şeklinde yorumlanmaktadır. Bu durumda, ecrimisil talebi için ayrıca bir ihtarname gönderilmesine gerek kalmaksızın, dava tarihinden itibaren ecrimisil istenebilir.

Bununla birlikte, boşanma davası sırasında mahkemenin, Türk Medeni Kanunu(TMK) uyarınca aile konutunun eşlerden birine özgülenmesine yönelik bir tedbir kararı vermesi halinde, konutu kullanma hakkı tanınan eşten bu süre için ecrimisil talep edilemez. Zira bu durumda kullanım, mahkeme kararına dayandığından haksız nitelik taşımamaktadır. Ecrimisil talebi, ancak tedbir kararının süresi dolduktan veya kaldırıldıktan sonraki dönem için söz konusu olabilir.

Boşanma kararının kesinleşmesiyle birlikte, eşlerin malvarlığına ilişkin mülkiyet statüleri netleşir. Eğer taşınmaz üzerindeki ortak mülkiyet(paylı veya elbirliğiyle) devam ediyorsa ve eşlerden biri taşınmazı tek başına kullanmaya devam ediyorsa, diğer eş genel hükümlere göre intifadan men şartını gerçekleştirmek suretiyle ecrimisil davası açabilir.

Ecrimisil Davası (Haksız İşgal Tazminatı) 2025

Bu yazıyı paylaşın: