Mirasçılık Belgesi(Veraset İlamı) Nedir?

Mirasçılık belgesi, bir kimsenin vefatı üzerine geride kalan yasal ve atanmış mirasçılarını ve bu mirasçıların tereke üzerindeki miras paylarını gösteren, resmi nitelikte bir belgedir. Halk arasında "veraset ilamı" olarak da adlandırılan bu belge, miras hukukunun temel kavramlarından biri olup, mirasçıların tespiti ve haklarının belirlenmesi açısından merkezi bir öneme sahiptir. Mirasçılık belgesi, mirasçıların kimler olduğunu ve mirastan ne oranda pay alacaklarını belirleyerek, terekenin intikal sürecinde bir yol haritası sunar.

Bu belge, talep üzerine sulh hukuk mahkemeleri veya 1512 sayılı Noterlik Kanunu'nda yapılan değişiklikler uyarınca noterler tarafından düzenlenir. Her iki makam tarafından verilen belgeler de aynı hukuki geçerliliğe sahiptir. Belgenin düzenlenmesi, mirasçıların tereke üzerindeki haklarını kullanabilmeleri için bir ön koşul niteliği taşır.

Hukuki mahiyeti itibarıyla mirasçılık belgesi, aksi her zaman ispat edilebilen adi bir karine niteliğindedir. Bu, belgenin içeriğinin doğruluğunun kesin olmadığı, yani belgede gösterilen mirasçıların veya miras paylarının gerçeği yansıtmadığının sonradan başka delillerle ortaya konulabileceği anlamına gelir. Belge, mirasçılık sıfatını kesin olarak tespit eden bir mahkeme kararı(kesin hüküm) niteliği taşımaz. Ancak, bu karine niteliği sayesinde mirasçılar, terekeye ilişkin işlemleri yürütebilmek için gerekli yetkiye sahip olduklarını ispatlama imkanı bulurlar. Örneğin, bankalardaki hesapların kullanımı, tapu sicilinde intikal işlemleri veya diğer resmi dairelerdeki süreçler için genellikle bu belgenin ibrazı zorunludur.

Mirasçılık Belgesinin İptali Davası Nedir?

Mirasçılık belgesinin iptali davası, yetkili makamlarca(sulh hukuk mahkemesi veya noter) düzenlenmiş olan bir mirasçılık belgesinin, içeriğindeki maddi vakıalara veya hukuki değerlendirmelere ilişkin yanlışlıklar nedeniyle mirasbırakanın gerçek mirasçılarını ve miras paylarını doğru yansıtmadığı iddiasıyla açılan bir dava türüdür. Bu davanın temel amacı, söz konusu hatalı belgenin hukuki geçerliliğinin ortadan kaldırılması ve mirasçılık durumunun gerçeğe uygun olarak yeniden tespit edilmesidir.

Bu dava, mirasçılık belgesinin kesin bir hüküm niteliği taşımaması ve aksi her zaman ispatlanabilen bir karine oluşturması prensibine dayanır. Dolayısıyla, mirasçılık belgesinde yer alan tespitlerin gerçeğe aykırı olduğunu düşünen her ilgili kişi, bu belgenin iptalini talep ederek mirasçılık statüsünün hukuka ve hakkaniyete uygun şekilde yeniden belirlenmesini sağlayabilir. İptal davası, mirasçıların yasal haklarının korunması ve mirasın doğru intikali açısından önemli bir hukuki yoldur; zira hatalı bir mirasçılık belgesi, mirasın paylaşımı ve tereke üzerindeki tasarruflar bakımından ciddi sorunlara yol açabilir.

Yasal Dayanak

Mirasçılık belgesinin iptali davasının yasal dayanağı, öncelikle bu belgenin kesinleşmiş bir mahkeme kararı niteliğinde olmamasından ve maddi gerçeğe aykırılık içerebilme potansiyelinden kaynaklanır. Mirasçılık belgesi, aksi ispat edilinceye kadar mirasçılık sıfatını ve miras paylarını gösteren, çürütülebilir bir karineye dayanır. Bu karinenin çürütülmesine olanak tanıyan hukuk prensibi, belgenin iptali davasının temelini oluşturur.

Bu davanın en doğrudan ve temel yasal dayanağı, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun(TMK) 598. maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan hükümdür. Söz konusu fıkra, “Mirasçılık belgesinin geçersizliği her zaman ileri sürülebilir.” demek suretiyle, belgenin maddi hukuk bakımından gerçeği yansıtmaması durumunda iptalinin istenebileceğine dair açık bir hukuki imkân tanımaktadır. Bu düzenleme, mirasçılık belgesinin, içeriğindeki hatalar nedeniyle hukuki geçerliliğini yitirdiği iddiasıyla dava açılabilmesinin yasal zeminini teşkil eder. Dolayısıyla, TMK m. 598/3 hükmü, mirasçılık belgesinde yer alan tespitlerin gerçeğe aykırı olduğu iddiasıyla bu belgenin iptalini talep etme hakkının yasal temelini oluşturur.

Dava Sebepleri

Mirasçılık belgesinin iptali davası, söz konusu belgenin miras hukukunun gerektirdiği maddi vakıalara ve yasal düzenlemelere uygun olmaması esasına dayanır. Belgenin, mirasçıları veya miras paylarını hatalı bir biçimde tespit etmesi, iptal için meşru bir zemin oluşturur. İptal davasına konu olabilecek başlıca hukuki ve maddi sebepler, belgenin düzenlenmesi aşamasındaki yanılgılardan, hukuka aykırılıklardan veya sonradan ortaya çıkan ve belgenin geçerliliğini etkileyen durumlardan kaynaklanabilir. Bu çerçevede, dava sebepleri şu şekilde sıralanabilir:

Belgede mirasçı sıfatıyla yer alan bir kişinin, gerçekte murisin mirasçısı olmaması.
Kanuni veya atanmış mirasçı olmasına rağmen, bir kimsenin belgede mirasçı olarak gösterilmemiş olması.
Miras paylarının, yasal mirasçılık kurallarına, vasiyetnameye veya diğer ölüme bağlı tasarruflara aykırı olarak yanlış hesaplanmış ya da dağıtılmış olması.
Mirasçılık belgesinin temel aldığı vasiyetname veya miras sözleşmesi gibi bir ölüme bağlı tasarrufun, sonradan mahkeme kararıyla hükümsüzlüğüne karar verilmesi veya iptal edilmesi.
Murisin geçerli bir ölüme bağlı tasarrufu (örneğin, vasiyetnamesi) mevcutken, mirasçılık belgesinin bu tasarrufu dikkate almaksızın yasal mirasçılık hükümlerine göre düzenlenmiş olması.
Belgenin, mirasçılardan birinin veya üçüncü bir kişinin sahtecilik eylemleri, aldatıcı beyanları(hile) veya tarafların esaslı bir yanılgısı neticesinde elde edilmiş olması.
Mirasbırakanın şahsına, medeni haline, ölüm tarihine veya mirasçıların soybağı gibi mirasçılık sıfatını ve paylarını doğrudan etkileyen temel olgusal unsurların tespitinde ciddi hatalar yapılmış olması.

Taraflar ve Dava Arkadaşlığı

Mirasçılık belgesinin iptali davasında davacı sıfatı, mevcut mirasçılık belgesinin içeriğinin gerçeği yansıtmaması nedeniyle mirasçılık hakları zedelenen veya mirasçı olmamasına rağmen belgeye dahil edilmiş olması gibi bir durumla hukuki menfaati etkilenen kişilere aittir. Bu kişiler, belgenin iptalini talep ederek hukuki durumlarının doğru bir şekilde tespit edilmesini amaçlarlar.

Dava, iptali talep edilen mirasçılık belgesinde mirasçı olarak gösterilen tüm kişilere karşı açılmalıdır. Bu kişilerin tamamının davada taraf olarak yer alması, verilecek kararın hukuki geçerliliği açısından önem taşır.

Bu davada, davalılar arasında zorunlu dava arkadaşlığı ilişkisi mevcuttur. Mirasçılık statüsü, niteliği itibarıyla bölünemez bir bütün teşkil ettiğinden, iptal davası sonucunda verilecek hükmün, belgede mirasçı olarak görünen herkes için ortak ve bağlayıcı olması zorunludur. Bu sebeple, mahkeme, davanın her aşamasında tüm zorunlu dava arkadaşlarının davaya dahil edilip edilmediğini re'sen denetler ve eksiklik tespit ederse, davacıya bu eksikliği gidermesi için uygun bir süre tanır.

Yargılama Usulü

Mirasçılık belgesinin iptali davası, niteliği itibarıyla çekişmeli bir dava olup, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda öngörülen genel hükümler çerçevesinde ve kural olarak yazılı yargılama usulüne göre yürütülür. Yargılama sürecinin temel unsurlarından biri de taraf teşkilinin eksiksiz sağlanmasıdır. Mahkeme, davadan etkilenebilecek tüm bilinen mirasçılara ve ilgili olabilecek diğer kişilere davanın açıldığını ve duruşma günlerini usulüne uygun olarak tebliğ eder. Böylece, bu kişilerin davaya katılma, iddia ve savunmalarını sunma, delil gösterme ve kanun yollarına başvurma gibi temel usuli hakları güvence altına alınmış olur. Duruşmalar kural olarak alenidir ve mahkeme, tüm delilleri topladıktan, tarafları ve tanıkları dinledikten sonra, mevcut mirasçılık belgesinin hukuka aykırı olup olmadığına ve dolayısıyla iptalinin gerekip gerekmediğine dair nihai kararını gerekçeli olarak verir.

Görevli ve Yetkili Mahkeme

Mirasçılık belgesinin iptali davasında yargılamayı yapacak mahkemenin doğru bir şekilde belirlenmesi, davanın usulüne uygun olarak yürütülmesi açısından esastır. Bu kapsamda, hem görevli mahkemenin hem de yetkili mahkemenin tespiti önem arz etmektedir.

Görevli mahkeme, yani davanın konusuna göre hangi tür mahkemenin bakacağını belirleyen kural uyarınca, mirasçılık belgesinin iptali davaları, kural olarak asliye hukuk mahkemelerinde görülür. Mirasçılık belgesinin düzenlenmesi işlemi çekişmesiz yargı kapsamında sulh hukuk mahkemesi veya noterlik tarafından yerine getirilse de, bu belgenin maddi gerçeğe aykırılığı iddiasıyla açılan iptal davası, taraflar arasında bir uyuşmazlığın varlığını ve çekişmeli yargı usulünün uygulanmasını gerektirir. Bu niteliği itibarıyla, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun genel görev hükümlerine göre asliye hukuk mahkemesi görevlidir.

Yetkili mahkeme ise, coğrafi olarak davanın hangi yerdeki görevli mahkeme tarafından görüleceğini ifade eder. Mirasçılık belgesinin iptali davalarında yetki, HMK'nın 11. maddesinde özel olarak düzenlenmiştir. HMK Madde 11/1-ç uyarınca, bu tür davalarda ölen kimsenin son yerleşim yeri mahkemesi kesin yetkili kılınmıştır. Bununla birlikte, aynı maddenin üçüncü fıkrası(HMK Madde 11/3), mirasçılık belgesinin iptali ve yeni mirasçılık belgesi verilmesi davalarında, mirasçıların her birinin oturduğu yer mahkemesinin de yetkili olduğunu belirtmektedir. Bu hüküm, davacıya seçimlik bir hak tanımaktadır. Dolayısıyla, mirasçılık belgesinin iptali davası, davacının tercihine göre ya ölenin son yerleşim yeri asliye hukuk mahkemesinde ya da mirasçılardan herhangi birinin (davacı veya davalılardan biri) yerleşim yeri asliye hukuk mahkemesinde açılabilir. Bu düzenleme, mirasçılar için dava açmada kolaylık sağlamayı amaçlamaktadır.

Zamanaşımı ve Hak Düşürücü Süreler

Mirasçılık belgesinin iptali davası, hukuki niteliği itibarıyla bir tespit davası mahiyetindedir. Bu tür davaların temel amacı, mevcut mirasçılık belgesinin maddi gerçeğe aykırı olduğunu saptamak ve bu aykırılığın hukuki sonuçlarını ortadan kaldırmaktır. Mirasçılık sıfatı, kişinin ölümüyle kendiliğinden intikal eden ve maddi hukuka dayanan bir statü olup, bu statünün tespiti veya yanlış bir tespitin düzeltilmesi talebi, kural olarak herhangi bir zamanaşımı süresine tabi değildir.

Benzer şekilde, mirasçılık belgesinin iptali davası için kanunlarda özel bir hak düşürücü süre de öngörülmemiştir. Hak düşürücü süreler, bir hakkın belirli bir süre içerisinde kullanılmaması halinde o hakkın sona ermesine neden olan sürelerdir. Ancak, mirasçılık belgesinin gerçeğe aykırı olması durumu, belgenin düzenlendiği andan itibaren var olan bir hukuka aykırılık teşkil eder ve bu durumun tespiti ile belgenin iptali, ilgililer tarafından süreye bağlı olmaksızın talep edilebilir. Yargıtay'ın yerleşik içtihadı da, mirasçılık belgesinin iptali davalarının zamanaşımına veya hak düşürücü süreye tabi olmadığı yönündedir. Bu kabulün temelinde, mirasçılık belgesinin kesin hüküm teşkil etmemesi ve her zaman aksi ispatlanabilir bir belge olması yatmaktadır. Dolayısıyla, belgenin maddi hukuk açısından gerçeği yansıtmadığı her durumda, bu durumun tespiti ve belgenin iptali için dava açılabilir.

Geçici Hukuki Koruma Tedbirleri

Mirasçılık belgesinin iptali davası sürecinde, davacının haklarının korunması ve davanın sonunda elde edilecek muhtemel bir kazanımın etkisiz kalmasının önlenmesi amacıyla geçici hukuki koruma tedbirlerine başvurulması mümkündür. Bu tedbirler, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda düzenlenen genel hükümler çerçevesinde, davanın esasına ilişkin nihai karar verilinceye kadar geçerli olmak üzere, mahkeme tarafından kural olarak talep üzerine kararlaştırılır.

İptal davası bağlamında alınabilecek başlıca geçici hukuki koruma tedbirleri şunlardır:

İptali istenen mirasçılık belgesine dayanılarak tereke malları üzerinde tasarruf işlemlerinin yapılmasının ihtiyati tedbir yoluyla önlenmesi,
Şartlar gerektiriyorsa tereke mallarının yönetimi ve korunması amacıyla tereke temsilcisi atanması,
Mirasçılık belgesine istinaden tapu sicili gibi resmi kayıtlarda yapılmış olan tescillerin veya yapılacak işlemlerin geçici olarak durdurulması.

Mahkeme, geçici hukuki koruma tedbirine karar verirken, davacının iddialarının yaklaşık ispatını ve tedbir alınmaması halinde hakkın elde edilmesinin önemli ölçüde zorlaşacağı veya tamamen imkânsız hâle geleceği ya da gecikme sebebiyle ciddi bir sakınca veya zararın doğacağı yönünde bir endişenin varlığını değerlendirir. Tedbirin niteliği ve kapsamı, somut olayın koşulları ve korunması amaçlanan menfaatin gerekliliklerine göre belirlenir. Bu tür tedbirler, özellikle miras mallarının üçüncü kişilere devrinin engellenmesi veya mevcut durumun korunması açısından hayati önem taşır.

Mirasçılık Belgesinin İptaline İlişkin Hükmün Sonuçları

Mirasçılık belgesinin iptaline ilişkin mahkeme hükmü, öncelikle iptal edilen belgenin hukuki geçerliliğini ortadan kaldırır. Bu belge, artık mirasçılık sıfatını ispatlayıcı bir delil olarak kullanılamaz. Mahkeme, iptal kararıyla birlikte, genellikle mirasçıları ve miras paylarını doğru bir şekilde tespit eden yeni bir mirasçılık belgesi düzenler veya bu yönde bir karar verir.

İptal hükmü, kural olarak geçmişe etkilidir(ex tunc). Bu, iptal edilen mirasçılık belgesinin, verildiği andan itibaren hukuken yok sayılması anlamına gelir. Dolayısıyla, bu belgeye dayanılarak tesis edilmiş olan hukuki durumlar, iptal kararıyla birlikte geçerliliklerini yitirebilir ve hukuki sonuçları bakımından yeniden değerlendirilmeye açılır.

İptal edilen mirasçılık belgesine dayanarak mirasçı sıfatıyla hareket etmiş olan kişilerin bu sıfatla yaptıkları tasarruf işlemleri(örneğin, miras mallarının devri) hukuki temelini yitirebilir. Gerçek mirasçılar, iptal hükmünün kesinleşmesiyle birlikte, miras haklarına halel getiren bu tür işlemlere karşı yeni hukuki duruma uygun taleplerde bulunma imkanına sahip olurlar. Nihayetinde, iptal kararı, tapu sicili, banka kayıtları ve diğer resmi sicillerdeki mirasçılık durumuna ilişkin kayıtların güncellenerek gerçeğe uygun hale getirilmesini zorunlu kılar. Bu durumda başta tapu iptali ve tescil davası olmak üzere birçok farklı davanın açılması gerekebilir.

Üçüncü Kişilerin Hakları

Mirasçılık belgesinin iptal edilmesi, kural olarak geçmişe etkili sonuçlar doğurur. Ancak, bu durum, iptal edilen mirasçılık belgesine güvenerek işlem yapmış olan iyi niyetli üçüncü kişilerin haklarının korunması gerekliliğini ortaya çıkarır. Türk Medeni Kanunu'nun(TMK) 1023. maddesinde düzenlenmiş olan tapu siciline güven ilkesi kapsamında üçüncü kişinin kazanımları korunabilir. Ancak bu durumda üçüncü kişinin iyiniyetli olması şartı aranır.

Üçüncü kişinin iyi niyetli kabul edilebilmesi için, mirasçılık belgesinin gerçeğe aykırı olduğunu bilmemesi ve bilmesinin de kendisinden beklenemeyecek olması gerekir. İyi niyetin varlığı, işlemin yapıldığı andaki koşullara göre değerlendirilir. Bu koruma, özellikle tapu siciline güven ilkesiyle de paralellik arz eder. Dolayısıyla, iptal edilen bir mirasçılık belgesine dayanarak miras malı üzerinde ayni hak kazanan(örneğin, taşınmaz satın alan veya lehine ipotek tesis edilen) iyi niyetli üçüncü kişinin bu hakkı, kural olarak geçerliliğini sürdürür.

Mirasçılık belgesinin iptali neticesinde hak kaybına uğrayan gerçek mirasçılar ise, haksız yere menfaat elde eden ve mirasçılık belgesinde hatalı olarak mirasçı gösterilen kişilere karşı, sebepsiz zenginleşme veya diğer hukuki sebeplere dayanarak talepte bulunabilirler, duruma göre tazminat ve/veya alacak davası açabilirler. Ancak bu durum, iyi niyetli üçüncü kişinin korunan kazanımını doğrudan etkilemez. Üçüncü kişinin kötü niyetli olduğunun, yani mirasçılık belgesindeki hatayı bildiği veya bilmesi gerektiğinin ispatlanması halinde ise, bu korumadan yararlanması mümkün olmayacaktır.

Mirasçılık Belgesinin(Veraset İlamı) İptali Davası 2025

Bu yazıyı paylaşın: