Tenkis Davası Nedir?

Tenkis davası, mirasbırakanın(murisin) tasarruf özgürlüğünü aşarak saklı pay sahibi mirasçıların yasal haklarını ihlal ettiği durumlarda, bu mirasçılara tanınan bir hukuki yoldur. Esasen bu dava, mirasbırakanın yaptığı ve saklı paya tecavüz eden karşılıksız kazandırmaların, kanunun öngördüğü sınıra çekilmesini amaçlar. Miras hukukunun temel prensiplerinden biri olan tasarruf özgürlüğü, mutlak ve sınırsız olmayıp, belirli mirasçıların saklı payları ile sınırlandırılmıştır. Tenkis davası, bu sınırın ihlal edilmesi halinde devreye giren bir denge ve koruma mekanizmasıdır.

Bu davanın temel işlevi, mirasbırakanın iradesini tamamen ortadan kaldırmak değil, yalnızca saklı payı zedeleyen kısmını etkisiz hale getirmektir. Dolayısıyla, dava sonucunda mirasbırakanın tasarrufu tümüyle geçersiz kılınmaz; sadece saklı payı ihlal eden oran kadar indirime tabi tutulur. Hukuki niteliği itibarıyla tenkis davası, yenilik doğuran(inşaî) bir davadır. Mahkemenin vereceği kararla, saklı payı ihlal eden kazandırma, ihlal ölçüsünde ve mirasçının talebi doğrultusunda kısmen veya tamamen etkisiz hale gelir ve mirasçının yasal hakkı korunmuş olur.

Hukuki Tanım ve Amacı

Tenkis davası, miras bırakanın(muris), kanunla korunan saklı paylarına tecavüz eden ölüme bağlı veya sağlararası karşılıksız kazandırmalarının, yasal sınıra indirilmesini sağlayan yenilik doğurucu nitelikte bir davadır. Bu dava, miras bırakanın iradesiyle yaptığı ancak saklı paylı mirasçıların yasal haklarını ihlal eden tasarrufların hukuki sonuçlarını, ihlal oranında ortadan kaldırmayı hedefler. Davanın kabulüyle birlikte, tecavüze konu olan kazandırma, saklı pay tamamlanana kadar kısmen veya tamamen etkisiz hale gelir.

Davanın temel amacı, miras bırakanın tasarruf özgürlüğü ile saklı paylı mirasçıların yasal miras hakları arasında bir denge kurmaktır. Kanun koyucu, miras bırakana malvarlığı üzerinde dilediği gibi tasarrufta bulunma özgürlüğü tanırken, aynı zamanda en yakın mirasçılarının asgari miras haklarını güvence altına almıştır. Tenkis davası, bu güvencenin hukuki bir aracı olarak işlev görür ve miras bırakanın tasarruf özgürlüğünü, saklı paylar lehine sınırlar. Bu yolla, saklı paylı mirasçının, miras bırakandan hak ettiği minimum payı alması temin edilir.

Yasal Dayanak

Tenkis davasının temel yasal dayanağını 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu oluşturmaktadır. Miras hukukunun en temel kurumlarından biri olan tenkis, Kanun’un "Miras Hukuku" başlıklı Üçüncü Kitabı’nda, "Tasarruf Özgürlüğünün Sınırları" ayrımı altında özel olarak düzenlenmiştir.

Bu kapsamda, tenkis davasına ilişkin ana düzenlemeler TMK’nın 560 ila 571. maddeleri arasında yer almaktadır. TMK’nın 560. maddesi, saklı paylarının karşılığını alamayan mirasçıların, mirasbırakanın tenkise tabi tasarruflarının indirilmesini dava edebileceğini hüküm altına alarak davanın temelini oluşturur. Takip eden maddeler ise tenkise tabi kazandırmaları, tenkiste sırayı, geri verme borcunu ve davaya ilişkin diğer usuli hükümleri detaylandırır. Dolayısıyla, tenkis davasının hukuki çerçevesi, koşulları ve sonuçları bütünüyle bu maddeler tarafından belirlenmektedir.

Saklı Pay(Mahfuz Hisse) Kavramı ve Önemi

Saklı pay, miras hukukunun temel kurumlarından biri olup, mirasbırakanın terekesi üzerindeki tasarruf özgürlüğüne kanun tarafından getirilmiş en önemli sınırlamayı ifade eder. Bu kavram, kanunda belirtilen belirli zümreye dahil mirasçıların, mirasbırakanın iradesinden bağımsız olarak, tereke üzerinden alacakları dokunulmaz ve güvence altına alınmış asgari miras payını tanımlar. Mirasbırakan, ne vasiyetname gibi ölüme bağlı tasarruflarla ne de kanunda öngörülen bazı sağlararası kazandırmalarla bu korunan paya müdahale edemez. Saklı pay, emredici hukuk kurallarının bir gereği olarak, mirasçının bu hakkından feragat etmediği sürece ortadan kaldırılamaz.

Bu müessesenin varlık sebebi, mirasbırakanın tasarruf serbestisi ile en yakın aile üyelerinin korunmaya değer menfaatleri arasında adil bir denge kurmaktır. Saklı payın önemi, öncelikle aile bağlarının ve aile üyelerinin ekonomik geleceğinin korunması amacında yatar. Kanun koyucu, mirasbırakanın en yakınlarını mirasından tamamen yoksun bırakmasını engelleyerek, toplumsal ve ekonomik istikrarın bir unsuru olan aile içi dayanışmayı güvence altına almayı hedeflemiştir. Dolayısıyla saklı pay, yalnızca bireysel bir miras hakkı olmanın ötesinde, kamu düzeni ve sosyal düşüncelerle şekillendirilmiş, miras hukukunun ahlaki ve koruyucu temelini oluşturan bir ilkedir.

Saklı Paylı Mirasçılar

Saklı paylı mirasçılar, mirasbırakanın ölüme bağlı veya sağlararası tasarruflarıyla miras hakları tamamen ortadan kaldırılamayan, kanun tarafından miras paylarının belirli bir oranı koruma altına alınmış yasal mirasçılardır. Mirasbırakanın tasarruf özgürlüğünün mutlak olmadığını gösteren bu koruma, yalnızca kanunda sınırlı olarak sayılan kişilere tanınmıştır.

Türk Medeni Kanunu’nun 505. maddesi uyarınca, saklı paylı mirasçılar şunlardır:

Mirasbırakanın altsoyu(çocukları, evlatlıkları, torunları ve onların çocukları),
Mirasbırakanın annesi ve babası,
Sağ kalan eş.

Bu mirasçılar arasında bir öncelik sıralaması bulunmaktadır. Mirasbırakanın altsoyunun varlığı halinde, anne ve babası saklı paylı mirasçı sıfatını kazanamaz. Anne ve babanın saklı pay hakkı, yalnızca mirasbırakanın altsoyunun bulunmadığı durumlarda doğar. Sağ kalan eş ise, hangi zümrede mirasçı olduğuna bakılmaksızın her durumda saklı paylı mirasçı olarak kabul edilir. Kanunda belirtilen bu kişiler dışında hiçbir yasal veya atanmış mirasçının saklı pay hakkı bulunmamaktadır.

Saklı Pay Oranları

Saklı pay oranları, miras bırakanın tasarruf özgürlüğünü sınırlayan ve kanun tarafından belirlenen sabit oranlardır. Bu oranlar, saklı paylı mirasçının yasal miras payı üzerinden hesaplanır ve 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 506. maddesinde açıkça düzenlenmiştir. Miras bırakan, terekesinin bu oranlara tekabül eden kısmı üzerinde ölüme bağlı veya karşılıksız sağlararası tasarruflarla serbestçe hareket edemez.

Mevcut yasal düzenlemeye göre saklı pay oranları aşağıdaki gibidir:

Altsoy(çocuklar, torunlar vb.) için: Yasal miras payının yarısı(1/2).
Ana ve babanın her biri için: Yasal miras payının dörtte biri(1/4).
Sağ kalan eş için: Altsoy veya ana ve baba zümresiyle birlikte mirasçı olması hâlinde yasal miras payının tamamı; diğer hâllerde ise yasal miras payının dörtte üçü.

Bu oranların uygulanabilmesi için öncelikle ilgili mirasçının yasal miras payının doğru bir şekilde tespit edilmesi zorunludur. Saklı pay, tespit edilen bu yasal miras payına belirtilen oranların uygulanmasıyla bulunur. Kardeşlerin saklı paylı mirasçılık sıfatı 2007 yılında yapılan kanun değişikliği ile kaldırıldığından, mevcut hukuk sisteminde kardeşlerin saklı pay hakkı bulunmamaktadır.

Tenkis Davasının Açılması

Tenkis davası, saklı pay hakkı ihlal edilen mirasçının bu ihlali gidermek üzere iradesini ortaya koymasıyla açılır. Bu dava, hukuki niteliği itibarıyla yenilik doğuran(inşai) bir davadır. Zira davanın kabulü, mirasbırakan tarafından yapılmış ve esasen geçerli olan bir tasarrufun, saklı paylı mirasçıya karşı ihlal oranında kısmen veya tamamen etkisiz hale gelmesi sonucunu doğurur. Dava, kendiliğinden işleyen bir süreç olmayıp, hakkı ihlal edilen mirasçının bu yönde bir talepte bulunması şartına bağlıdır.

Dava dilekçesinde ileri sürülen talep, saklı payı ihlal eden tasarrufun ortadan kaldırılması değil, yalnızca saklı payı tamamlamaya yetecek ölçüde indirilmesidir. Tenkis talebi, kural olarak tenkise konu olan malın aynen iadesi şeklinde olur. Ancak, tenkise tabi kazandırmanın konusu olan malın bölünmesinin mümkün olmaması veya başka nedenlerle aynen iadenin olanaklı olmadığı durumlarda, davacının seçimlik hakkı doğar. Bu durumda davacı, malın saklı payını ihlal eden kısmının değeri üzerinden nakden ödeme yapılmasını talep edebilir. Bu seçimlik hak, davanın açılması aşamasında veya yargılama sırasında kullanılabilir.

Davanın Tarafları

Tenkis davasında aktif husumet ehliyeti, yani davacı sıfatı, saklı payının ihlal edildiğini iddia eden mirasçılara aittir. Her saklı paylı mirasçı, diğerlerinden bağımsız olarak, kendi saklı payına yapılan tecavüzün giderilmesi için bu davayı açma hakkına sahiptir. Mirasçıların bu davayı birlikte açmaları zorunlu değildir; her biri kendi hakkı için münferiden hareket edebilir. Ayrıca, Türk Medeni Kanunu'nun 562. maddesi uyarınca, iflas eden veya hakkında aciz vesikası bulunan bir saklı paylı mirasçının alacaklıları da, mirasçının bu davayı açmaması halinde, onun yerine tenkis davası açma yetkisine sahiptir. Saklı paylı mirasçının, mirasbırakanın ölümünden sonra fakat dava açmadan vefat etmesi durumunda ise dava açma hakkı kendi mirasçılarına geçer.

Davanın davalısı ise, mirasbırakan tarafından yapılan ve saklı payı ihlal eden tenkise tabi kazandırmadan yararlanan kişi veya kişilerdir. Bu kişiler, yasal veya atanmış mirasçılar olabileceği gibi, mirasçı sıfatı taşımayan üçüncü kişiler de olabilir. Mirasbırakanın birden fazla tenkise tabi tasarrufu varsa ve bu tasarruflar farklı kişilerin lehine yapılmışsa, dava bu kazandırmalardan yararlanan tüm kişilere karşı yöneltilebilir. Davalı sıfatı, doğrudan doğruya tasarrufun lehdarı olan kişiye aittir.

İspat Yükü ve Deliller

Tenkis davasında ispat yükü, kural olarak davacı olan saklı paylı mirasçı üzerindedir. Davacı, mirasbırakan tarafından kendi saklı payını ihlal eden, tenkise tabi bir kazandırma yapıldığını ve bu kazandırma nedeniyle saklı payının zedelendiğini kanıtlamakla yükümlüdür. Bu kapsamda davacı, terekenin ölüm tarihindeki durumu ile tenkise tabi kazandırmaların değerini ortaya koyacak delilleri sunmalıdır.

Buna karşılık davalı taraf, tenkisi istenen kazandırmanın bağışlama amacıyla değil, bir ivaz(karşılık) mukabilinde yapıldığını iddia ediyorsa bu iddiasını ispat etmekle mükellef hale gelir. Örneğin, işlemin bir satış olduğunu savunan davalı, satış bedelinin mirasbırakana ödendiğini kanıtlamalıdır. Benzer şekilde, kazandırmanın ahlaki bir görevin yerine getirilmesi veya alışılmış ölçülerde bir hediye verme niteliğinde olduğu savunması da bu durumu iddia eden davalı tarafından ispatlanmalıdır.

Yargılama sırasında taraflar, Hukuk Muhakemeleri Kanunu çerçevesinde her türlü yasal delile başvurabilirler. Tenkis davalarında sıklıkla kullanılan deliller şunlardır: mirasçılık belgesi, tapu kayıtları, banka hesap dökümleri, tanık beyanları, mirasbırakanın mektup veya notları gibi yazılı belgeler ve özellikle malvarlığı değerlerinin tespiti için zorunlu olan bilirkişi raporları. Mahkeme, terekenin aktif ve pasiflerinin eksiksiz belirlenmesi için re'sen delil toplama yoluna da gidebilir.

Yargılama Usulü

Tenkis davası, Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nda düzenlenen genel yargılama usullerine tabidir. Yargılama, yazılı yargılama usulüne göre yürütülür ve dilekçeler teatisi, ön inceleme, tahkikat ve sözlü yargılama aşamalarından oluşur. Bu genel çerçeve içinde, tenkis davasının kendine özgü bazı usuli dinamikleri bulunmaktadır.

Yargılama sırasında hâkim, öncelikle saklı paya tecavüzün varlığını ve miktarını tespit etmekle yükümlüdür. Bu tespitin yapılabilmesi için mirasbırakanın terekesinin aktif ve pasiflerinin belirlenmesi ve net tereke değerinin hesaplanması zorunludur. Hâkim, davacının talebiyle bağlı olmaksızın, kanunda belirtilen sırayı re'sen(kendiliğinden) gözeterek tenkisi gerçekleştirir. Ancak burada bir ayrım yapmak gerekir, hakim TMK 570. madde gereğince tenkis sırasını resen gözetir, ancak Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun 26. maddesi gereğince taleple bağlılık esastır ve hakim talep konusu ile miktarını aşamaz. Türk Medeni Kanunu'nun 570. maddesinde düzenlenen bu sıra, tenkis usulünün temelini oluşturur. Buna göre tenkis, öncelikle ölüme bağlı tasarruflardan başlar; bu yetmezse, en yeni tarihli olandan en eski tarihli olana doğru geriye gidilmek suretiyle sağlararası kazandırmalardan yapılır.

Davanın önemli bir usuli özelliği de, tenkise tabi kazandırmayı elinde bulunduran davalının sahip olduğu seçimlik haktır. Türk Medeni Kanunu'nun 564. maddesi uyarınca davalı, dilerse tenkise tabi olan değerin karşılığını para olarak ödemeyi, dilerse tenkise konu malın saklı payı aşan kısmını geri vermeyi tercih edebilir. Mahkeme, davalının bu seçimlik hakkını kullanıp kullanmadığını dikkate alarak hüküm kurar.

Görevli ve Yetkili Mahkeme

Tenkis davasının hangi mahkemede açılacağı, görev ve yetki kurallarına göre belirlenir. Bu davanın konusu, miras hukukundan kaynaklanan malvarlığı haklarına ilişkin olduğundan, dava konusunun değer ve miktarına bakılmaksızın görevli mahkeme Asliye Hukuk Mahkemesidir.

Yetkili mahkemenin tespitinde ise genel yetki kurallarından ayrılan özel bir düzenleme mevcuttur. 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun 11. maddesi uyarınca, mirasçılığa ilişkin davalarda olduğu gibi tenkis davasında da mirasbırakanın son yerleşim yeri mahkemesi kesin yetkilidir. Bu yetki kuralı, kamu düzenine ilişkindir. Bu nedenle, taraflar anlaşarak yetkili mahkemeyi değiştiremezler ve mahkeme, yetkili olup olmadığını davanın her aşamasında kendiliğinden(re'sen) denetlemekle yükümlüdür.

Zamanaşımı veya Hak Düşürücü Süreler

Tenkis davası açma hakkı, kanunda açıkça belirtilen hak düşürücü sürelere tabidir. Bu süreler, zamanaşımı sürelerinden farklı olarak, davanın her aşamasında mahkeme tarafından re'sen(kendiliğinden) dikkate alınır ve taraflarca ileri sürülmese dahi hakkın sona ermesine yol açar.

Türk Medeni Kanunu'nun 571. maddesi uyarınca, tenkis davası için ikili bir süre sistemi öngörülmüştür. Buna göre dava hakkı;

Saklı paylı mirasçıların, kendi saklı paylarının zedelendiğini öğrendikleri tarihten başlayarak bir yıl,
Her hâlde, vasiyetnameler için açılma tarihinin, diğer tasarruflar için ise mirasın açılması tarihinin üzerinden on yıl

geçmekle düşer.

Bir yıllık sübjektif sürenin başlaması için mirasçının, saklı payına tecavüz edildiğini ve bu tecavüzün boyutunu dava açmaya yetecek düzeyde bilmesi gerekir. On yıllık objektif süre ise öğrenme olgusundan bağımsız olarak, tenkise konu kazandırmanın türüne göre mirasın veya vasiyetnamenin açılmasıyla işlemeye başlar. Bu sürelerden hangisi önce dolarsa, dava açma hakkı o an itibarıyla sona erer.

Bununla birlikte, tenkis iddiası, dava açma süresi geçmiş olsa dahi bir defi(savunma) olarak her zaman ileri sürülebilir. Örneğin, tenkise tabi bir kazandırma lehtarının saklı paylı mirasçıya karşı açtığı bir davada, mirasçı, süreler geçmiş olsa bile tenkis talebini bir savunma yoluyla öne sürebilir.

Tenkise Tabi Tasarruflar

Tenkis davasının konusunu, mirasbırakanın saklı payları ihlal eden ve kanun tarafından belirlenmiş olan kazandırmaları oluşturur. Hukuk sistemimiz, mirasbırakanın malvarlığı üzerindeki tasarruf özgürlüğünü saklı paylı mirasçıların haklarını korumak amacıyla sınırlandırmıştır. Bu kapsamda tenkise, yani yasal sınıra indirilmeye, tabi olan tasarruflar, nitelikleri itibarıyla iki ana grupta incelenir.

Bunlardan ilki, mirasbırakanın ölüme bağlı tasarruflarıdır. Vasiyetname veya miras sözleşmesi gibi ölüme bağlı tasarrufların tümü, mirasbırakanın tasarruf edilebilir kısmı aşmaları halinde, herhangi bir istisnaya tabi olmaksızın tenkis edilir.

İkinci grup ise mirasbırakanın sağlararası kazandırmalarıdır. Ölüme bağlı tasarruflardan farklı olarak, mirasbırakanın hayattayken yaptığı her kazandırma tenkise tabi değildir. Kanun koyucu, yalnızca Türk Medeni Kanunu’nun 565. maddesinde sınırlı sayıda(numerus clausus) sayılan belirli nitelikteki sağlararası kazandırmaların tenkise tabi olacağını hüküm altına almıştır. Bu düzenleme, olağan ve makul sınırlar içindeki hediye ve devirleri tenkis tehdidinden korumayı amaçlar.

Ölüme Bağlı Tasarruflar

Tenkis, en temel şekliyle mirasbırakanın ölüme bağlı tasarruflarına karşı işleyen bir mekanizmadır. Mirasbırakanın vasiyetname veya miras sözleşmesi yoluyla yaptığı ve tasarruf edilebilir kısmı aşan tüm kazandırmalar, saklı paylı mirasçıların haklarını ihlal ettiği ölçüde tenkise tabidir. Bu kategori, tenkise tabi işlemlerin en doğal ve öncelikli grubunu teşkil eder.

Ölüme bağlı bir tasarrufun tenkise konu olabilmesi için, saklı payı ihlal etmesi tek başına yeterlidir. Kanun, bu tür tasarruflar için mirasbırakanın saklı paylı mirasçılara zarar verme kastı taşıması gibi ek bir şart aramamaktadır. Tasarrufun niteliği ne olursa olsun, sonuç olarak saklı paylar zedelenmişse tenkis gündeme gelir. Bu kapsamda tenkise tabi tutulabilecek başlıca ölüme bağlı tasarruflar şunlardır:

Atanmış mirasçılık,
Belirli mal vasiyeti(lehine vasiyet yapılan kişinin mirasçı olup olmamasına bakılmaksızın),
Miras sözleşmeleriyle yapılan karşılıksız kazandırmalar,
Vasiyetname yoluyla vakıf kurma.

Dolayısıyla, mirasbırakanın iradesiyle terekesinden yaptığı ve ölümünden sonra hüküm ifade edecek olan bu türden her türlü kazandırma, yasal sınırlar aşıldığında saklı paylı mirasçıların tenkis talebiyle karşılaşabilir.

Sağlararası Kazandırmalar

Mirasbırakanın yalnızca ölüme bağlı tasarrufları değil, belirli koşullar altında sağlığında yaptığı karşılıksız kazandırmalar da tenkise tabidir. Bu kazandırmalar, saklı paylı mirasçıların haklarını koruma amacı güder ve Türk Medeni Kanunu'nun 565. maddesinde sınırlı sayıda(numerus clausus) ilkesine göre belirlenmiştir. Bu ilke uyarınca, kanunda sayılanlar dışındaki sağlararası kazandırmalar tenkise konu edilemez.

Tenkise tabi olan temel sağlararası kazandırmalar şunlardır:

Mirasbırakanın, denkleştirmeye tabi olması gerekirken mirasçının veya mirasbırakanın iradesiyle bundan istisna tutulan, altsoyuna yönelik çeyiz, kuruluş sermayesi veya malvarlığı devri gibi karşılıksız kazandırmaları.
Miras haklarının ölümden önce tasfiyesi amacıyla, bir karşılık alınarak yapılan mirastan feragat sözleşmeleri kapsamında lehtara yapılan kazandırmalar. TMK m. 568 uyarınca, ivazlı mirastan feragat sözleşmesi kapsamında yapılan kazandırmalar, diğer mirasçılar yönünden tenkise konu edilebilir. Ancak bu sadece gerçekten ivazlıysa ve saklı payı ihlal ediyorsa geçerlidir.
Mirasbırakanın ölümünden önceki bir yıl içinde, âdet üzere verilen hediyeler dışında, serbestçe yaptığı bağışlamalar. Bu kural, mirasbırakanın son dönemdeki malvarlığı çıkışlarını kontrol altında tutmayı hedefler.
Mirasbırakanın saklı pay kurallarını etkisiz kılma kastının açıkça anlaşıldığı diğer tüm bağışlama niteliğindeki kazandırmaları. Bu kategori, zaman sınırlaması olmaksızın, muvazaalı olmasa dahi kötü niyetli devirleri kapsar.

Hayat Sigortası ve Diğer

Mirasbırakan tarafından üçüncü bir kişi lehine yapılan hayat sigortası sözleşmeleri, belirli koşullar altında tenkise tabi bir kazandırma olarak kabul edilir. Türk Medeni Kanunu’nun 567. maddesine göre, bu tür sigortalarda tenkise esas alınacak değer, sigortanın tamamı değil, mirasbırakanın ölümü zamanındaki geri satın alma değeri(iştira kıymeti) olarak belirlenmiştir. Kanun koyucunun bu düzenlemedeki amacı, mirasbırakanın ödediği primlerle oluşan ve malvarlığından çıkan ekonomik değeri tenkis hesaplamasına dahil etmektir. Sigorta bedelinin geri satın alma değerini aşan kısmı ise sigorta sözleşmesinden doğan ve doğrudan lehtarın malvarlığına giren bir hak olarak kabul edildiğinden tenkise tabi tutulmaz.

Tenkise tabi tutulabilecek diğer bir tasarruf türü ise ivazlı mirastan feragat sözleşmeleridir. Mirasbırakanın, bir mirasçısı lehine ve diğer saklı paylı mirasçıların aleyhine olacak şekilde bir karşılık(ivaz) alarak mirastan feragat etmesi durumunda, bu feragat işlemi de saklı payları ihlal ettiği ölçüde tenkise konu edilebilir.

Ayrıca, kanunda özel olarak sayılmamış olsa dahi, mirasbırakanın saklı pay kurallarını etkisiz kılmak amacıyla yaptığı açık olan kazandırmalar da tenkise tabidir. Bu hüküm, kanunun ruhuna aykırı olarak saklı paylı mirasçıları haklarından mahrum bırakma kastıyla yapılan örtülü veya alışılmışın dışındaki tüm tasarrufların tenkis denetimine tabi tutulmasını sağlayan genel bir güvence niteliği taşır.

Tenkis Hesabı

Tenkis hesabı, saklı payın ihlal edilip edilmediğini ve ihlal varsa bunun miktarını matematiksel olarak tespit etme işlemidir. Bu hesaplama, mahkeme tarafından tenkis kararının temelini oluşturmak üzere yapılır ve belirli adımları içerir. Hesaplamanın amacı, mirasbırakanın üzerinde serbestçe tasarruf edemeyeceği saklı pay miktarını korumaktır.

Tenkis hesabının yapılmasında izlenen temel adımlar şunlardır:

Terekenin Net Değerinin Saptanması: İlk olarak, mirasbırakanın ölüm tarihindeki malvarlığı(aktif tereke) tespit edilir. Bu değerden, mirasbırakanın borçları, cenaze giderleri, terekenin mühürlenmesi ve defterinin tutulması gibi masraflar(pasif tereke) düşülerek terekenin net değeri bulunur.
Tenkise Tabi Kazandırmaların Eklenmesi: Bulunan net tereke değerine, kanun gereği tenkise tabi olan sağlararası karşılıksız kazandırmalar ve ölüme bağlı tasarrufların değerleri eklenir. Bu ekleme, mirasbırakanın saklı payları etkisiz kılmak amacıyla malvarlığını azaltmasını önlemeyi hedefler.
Hesaplamaya Esas Terekenin Belirlenmesi: Net tereke ile tenkise tabi kazandırmaların toplanmasıyla "hesaplamaya esas tereke"(hayali tereke) adı verilen değer elde edilir. Saklı paylar ve mirasbırakanın serbestçe tasarruf edebileceği kısım bu değer üzerinden hesaplanır.
Saklı Pay Tutarının Hesaplanması ve İhlalin Tespiti: Her bir saklı paylı mirasçının yasal miras payı üzerinden kanunda belirtilen saklı pay oranı uygulanarak alması gereken minimum tutar hesaplanır. Mirasçının fiilen aldığı miras ile bu hesaplanan saklı pay değeri karşılaştırılır. Eğer mirasçı, saklı payından daha az bir değer elde etmişse, aradaki fark tenkis edilecek miktarı teşkil eder.

Tenkis Davası ile Muris Muvazaasından Kaynaklanan Davaların Farkları

Miras hukukunda, mirasbırakanın tasarruflarına karşı mirasçıları koruyan tenkis davası ile muris muvazaası davası, sıkça karıştırılmakla birlikte aralarında esaslı farklar barındıran iki ayrı hukuki yoldur. Bu iki davanın ayrımındaki temel ölçüt, mirasbırakanın iradesinin niteliğidir.

Tenkis davasının konusunu oluşturan hukuki işlem, esasen geçerli bir işlemdir. Mirasbırakan, yaptığı tasarrufun(örneğin bir bağışlama) hukuki sonuçlarını bilerek ve isteyerek hareket etmiştir. Ancak bu geçerli işlem, kanunun koruduğu saklı pay sınırlarını aştığı için, saklı paylı mirasçıların talebi üzerine yasal sınırlara çekilir. Muris muvazaasında ise ortada mirasçıları aldatma kastıyla yapılmış, görünürdeki işlem ile gizli işlem arasında uyumsuzluk bulunan hileli bir tasarruf vardır. Mirasbırakanın gerçek iradesi, tapuda satış olarak gösterilen işlemi değil, malvarlığını bir mirasçıdan kaçırma amacını taşıyan gizli bağışlama işlemini yapmaktır. Bu nedenle, muvazaalı işlem en başından itibaren hukuken geçersizdir. Bu tip detay hususlar nedeniyle yaşanabilecek olası hak kayıplarının önlenebilmesi için alanında uzman bir miras avukatı ile çalışılması tavsiye edilmektedir.

Bu temel ayrımdan kaynaklanan diğer önemli farklar şunlardır:

Davanın Amacı: Tenkis davasında amaç, geçerli olan tasarrufun saklı payı ihlal eden kısmının etkisizleştirilmesidir. Muvazaa davasında ise amaç, işlemin tümüyle geçersiz olduğunu tespit ettirerek, tasarruf konusu malın terekeye geri dönmesini sağlamaktır.
Davacı Sıfatı: Tenkis davasını yalnızca saklı pay sahibi mirasçılar açabilir. Muris muvazaası davasını ise miras hakkı zarar gören tüm mirasçılar(saklı paylı olsun veya olmasın) açabilir.
Zamanaşımı ve Hak Düşürücü Süre: Tenkis davası, kanunda öngörülen hak düşürücü sürelere tabidir. Muris muvazaası davası ise işlemin mutlak butlanla(kesin geçersizlik) malul olduğu kabul edildiğinden, kural olarak herhangi bir zamanaşımı veya hak düşürücü süreye tabi olmaksızın her zaman açılabilir.

Tenkis Davası ve Saklı Payın İhlali 2025

Bu yazıyı paylaşın: