Vasiyetname Nedir?

Vasiyetname, mirasbırakanın ölümünden sonra hüküm ve sonuç doğurmak üzere, son arzularını içeren tek taraflı bir hukuki işlemdir. Türk Medeni Kanunu(TMK) uyarınca bu işlem, bir ölüme bağlı tasarruf(mortis causa) niteliği taşır. Bu belge aracılığıyla mirasbırakan, malvarlığının tamamı veya bir kısmı üzerinde yasal mirasçılık kurallarından farklı olarak düzenleme yapma imkânı bulur. Vasiyetnamenin temel amacı, kişinin iradesinin ölümünden sonra da geçerliliğini korumasını ve terekesinin kendi arzusuna göre dağıtılmasını sağlamaktır.

Vasiyetnamenin en temel ayırt edici özelliği, tek taraflı bir irade beyanıyla kurulmasıdır. Bu yönüyle, iki tarafın karşılıklı ve birbirine uygun iradelerini gerektiren miras sözleşmesinden köklü bir şekilde ayrılır. Vasiyetnamede yalnızca mirasbırakanın iradesi esas alınır ve bu irade, kanunda belirtilen sınırlar dâhilinde serbestçe değiştirilebilir veya geri alınabilir. Bu esneklik, vasiyetnameyi miras planlamasında kişisel ve dinamik bir araç haline getirir.

İşlevsel olarak vasiyetname, mirasbırakana terekesi üzerinde geniş bir tasarruf yetkisi tanır. Mirasbırakan bu yolla bir veya birden fazla kişiyi mirasçı olarak atayabilir(mirasçı ataması) ya da belirli bir mal veya hakkı belirli bir kişiye bırakabilir(belirli mal vasiyeti). Bu tasarruf özgürlüğü, mirasbırakanın malvarlığının kanunla korunan saklı paylara ilişkin kısmı dışında kalan "tasarruf edilebilir kısmı" üzerinde geçerlidir. Dolayısıyla vasiyetname, miras hukukunun temel prensiplerinden olan tasarruf özgürlüğünün en önemli tezahürlerinden biridir.

Vasiyetname Hazırlanırken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Vasiyetname, mirasbırakanın son arzularını yansıtan ve hukuki sonuçlar doğuran bir belge olduğundan, hazırlanması sürecinde titizlik gösterilmesi esastır. Bu süreçteki en temel husus, mirasbırakanın iradesinin açık, net ve tereddüde mahal vermeyecek şekilde ifade edilmesidir. Belirsiz veya çelişkili ifadeler, ileride yorum farklılıklarına ve hukuki uyuşmazlıklara yol açabileceğinden, vasiyetnamede kullanılan dilin sadeliği ve kesinliği büyük önem taşır.

Vasiyetnameyle tasarrufta bulunulacak malvarlığı unsurları ile bu malların bırakılacağı kişi veya kurumların kimlikleri eksiksiz ve hatasız bir şekilde belirtilmelidir. Mirasçı olarak atanan veya kendisine belirli bir mal bırakılan kişilerin tam adları, T.C. kimlik numaraları gibi ayırt edici bilgilerle tanımlanması, tenfiz(yerine getirme) aşamasında yaşanabilecek karışıklıkları önler. Benzer şekilde, gayrimenkuller için tapu bilgileri(ada, parsel), araçlar için plaka ve şasi numarası gibi spesifik detayların metne eklenmesi tavsiye edilir.

Vasiyetnameyi düzenleyecek kişinin, bu işlemi yapabilmek için kanunen aranan ehliyet şartlarını taşıdığından emin olması gerekir. Türk Medeni Kanunu uyarınca, ayırt etme gücüne sahip olmak ve on beş yaşını doldurmuş bulunmak vasiyetname yapabilmek için yeterlidir(TMK 502. maddesi). Vasiyetnamenin, mirasbırakanın özgür iradesiyle, herhangi bir yanılma, aldatma, korkutma veya zorlama etkisi altında kalmadan hazırlanması, belgenin hukuki geçerliliği için mutlak bir zorunluluktur. İradeyi sakatlayan bu tür durumların varlığı, vasiyetnamenin gelecekte iptal edilmesine neden olabilir.

Son olarak, mirasbırakanın tasarruf özgürlüğünün sınırsız olmadığını bilmesi kritik bir öneme haizdir. Kanun, bazı yasal mirasçıların(saklı paylı mirasçılar) miras paylarının belirli bir oranını koruma altına almıştır. Vasiyetname hazırlanırken bu saklı pay oranlarına riayet edilmesi, gelecekte açılabilecek tenkis davalarının önüne geçilmesi bakımından hayati bir tedbirdir. Bu gibi istisnai hususların gözden kaçmaması için mutlaka alanında uzman bir miras avukatı ile çalışılması tavsiye edilir. Bu nedenle, malvarlığı üzerinde tasarrufta bulunurken yasal sınırlamaların farkında olmak, vasiyetnamenin istenen sonuçları doğurmasını güvence altına alır.

Vasiyetname Çeşitleri

Türk Medeni Kanunu(TMK), vasiyetnamenin geçerliliğini sıkı şekil şartlarına bağlamış ve yapılabileceği türleri sınırlı sayıda(numerus clausus) belirlemiştir. Mirasbırakanın son arzularını hukuken geçerli bir şekilde beyan edebilmesi için kanunda öngörülen bu şekillerden birini tercih etmesi zorunludur. Bu çerçevede, hukuk sistemimiz üç temel vasiyetname türünü düzenlemektedir: resmi vasiyetname, el yazılı vasiyetname ve sözlü vasiyetname.

Bu üç tür, düzenlenme biçimleri, ispat güçleri ve başvurulabilecekleri koşullar bakımından birbirinden ayrılır. Resmi vasiyetname, noter veya sulh hâkimi gibi yetkili bir memur ile iki tanığın katılımıyla düzenlenen, en yüksek düzeyde hukuki güvence sağlayan şekildir. El yazılı vasiyetname, daha az formalite gerektiren ve mirasbırakanın başından sonuna kadar bizzat kendi el yazısıyla oluşturup imzaladığı bir türdür. Sözlü vasiyetname ise diğer şekilleri oluşturma imkânının bulunmadığı olağanüstü durumlara(yakın ölüm tehlikesi gibi) özgü, istisnai nitelikte bir vasiyet yoludur. Her bir vasiyetname türünün kendine özgü geçerlilik koşulları bulunmaktadır.

Resmi Vasiyetname

Resmi vasiyetname, mirasbırakanın son arzularını iki tanığın katılımıyla resmi bir memur(noter, sulh hâkimi veya kanunla bu konuda yetkilendirilmiş diğer görevliler) önünde beyan etmesiyle düzenlenen ölüme bağlı tasarruf şeklidir. Bu vasiyetname türünün en belirgin özelliği, irade beyanının devletin resmi bir görevlisi tarafından kayıt altına alınması ve bu sürece tanıkların iştirak etmesidir, bu da ona yüksek bir ispat gücü kazandırır.

Düzenleme süreci, mirasbırakanın okuma yazma bilip bilmemesine göre farklılık gösterir. Mirasbırakan okuma yazma biliyorsa, son arzularını resmi memura bildirir. Memur, bu beyanları yazar veya yazdırır ve ardından metni okuması için mirasbırakana verir. Mirasbırakan, metnin son arzularına uygun olduğunu beyan ettikten sonra belgeyi imzalar. Resmi memur da vasiyetnameyi tarih belirterek imzalar. Bu işlemlerin ardından tanıklar, mirasbırakanın tasarrufu kendi önlerinde yaptığını, onu tasarrufa ehil gördüklerini, vasiyetnamenin kendi önlerinde mirasbırakan tarafından okunup imzalandığını şerh düşerek belgeyi imzalarlar.

Mirasbırakan okuma yazma bilmiyorsa veya imza atamıyorsa, son arzularını resmi memura sözlü olarak bildirir. Memur, bu beyanları yazdıktan sonra metni iki tanığın önünde mirasbırakana okur. Mirasbırakanın metnin arzularına uygun olduğunu beyan etmesi üzerine, tanıklar, mirasbırakanın beyanının kendi önlerinde yapıldığını ve onu tasarrufa ehil gördüklerini vasiyetnameye yazarak veya yazdırarak altını imzalarlar(TMK 534. maddesi). Mirasbırakanın metni okuyup imzalaması 533. maddenin şartıdır; tanık şerhinde ayrıca ‘okuyup imzalandığı’ ibaresi kanunen zorunlu değildir. Ancak önemsiz görülen bu husus, özellikle vasiyetnamenin iptali davalarında çok büyük önem arz edebilmektedir. Çünkü örneğin: Okuma yazması olmayan ya da görme engelli olan bir vatandaşın resmi vasiyetname işlemlerine tanıklık eden kişilerin ağzından, vasiyet edenin söz konusu vasiyetname metnini kendileri huzurunda okuyup imzaladığına istinaden beyanların vasiyetname içerisine eklenmesi durumunda bu nedenle vasiyetnamenin iptaline karar verilmesinin gerekeceği yönünde birçok Yargıtay kararı mevcuttur. Okuma yazma bilen mirasbırakanlarda (TMK 533-534. maddesi), vasiyetname mirasbırakan tarafından okunup imzalanır; mirasbırakan, metni okuduğunu ve bunun son arzularını içerdiğini memur huzurunda iki tanığa beyan eder. Tanıklar, bu beyanın kendi önlerinde yapıldığını ve mirasbırakanı tasarrufa ehil gördüklerini vasiyetnameye yazıp imzalar. ‘İmzaladı’ kelimesinin tanık şerhinde ayrıca tekrarı zorunlu değildir; ancak okuduğunu ve son arzularını içerdiğini beyan ettiği olgusunun tanık şerhinde yer alması gerekir. Okuma yazma bilmeyen veya imza atamayan kişilerde(TMK 535. maddesi) ise metin memurca tanıklar önünde okunur; mirasbırakan uygun bulduğunu beyan eder ve tanıklar bu beyanın kendi önlerinde yapıldığını vasiyetnameye yazarak imzalar. Bu tip istisnai hususlar nedeniyle vasiyet edenin iradesinin engellenmemesi adına vasiyetname sürecinin mutlaka alanında uzman bir miras avukatının yardımıyla yürütülmesi tavsiye edilmektedir.

Resmi vasiyetnamenin geçerliliği açısından tanıkların kimliği büyük önem taşır. Fiil ehliyeti bulunmayanlar, bir ceza mahkemesi kararıyla kamu hizmetinden yasaklılar, okuryazar olmayanlar, mirasbırakanın eşi, üstsoy ve altsoy kan hısımları, kardeşleri ve bu kişilerin eşleri vasiyetnamenin düzenlenmesine tanık olarak katılamazlar(TMK 536. maddesi). Bu yasaklara aykırılık, vasiyetnamenin iptaline neden olabilir. Türkiye Cumhuriyeti konsoloslukları da yurt dışında yaşayan Türk vatandaşları için resmi vasiyetname düzenleme yetkisine sahiptir.

El Yazılı Vasiyetname

El yazılı vasiyetname, mirasbırakanın son arzularını herhangi bir resmi makamın veya tanığın katılımı olmaksızın, bizzat kendi el yazısıyla düzenlediği bir ölüme bağlı tasarruf şeklidir. Türk Medeni Kanunu(TMK 538. maddesi), bu vasiyetname türünün geçerliliği için katı şekil şartları öngörmektedir. Bu şartların amacı, belgenin bizzat mirasbırakana ait olduğundan ve onun iradesini yansıttığından emin olmaktır.

El yazılı bir vasiyetnamenin hukuken geçerli sayılabilmesi için üç temel unsurun bir arada bulunması zorunludur:

Baştan Sona El Yazısı: Vasiyetnamenin, düzenleme tarihi de dâhil olmak üzere, başından sonuna kadar tamamen mirasbırakanın kendi el yazısıyla yazılmış olması gerekir. Bilgisayar çıktısı, daktilo metni veya başka bir kişinin el yazısıyla yazılmış kısımlar vasiyetnameyi geçersiz kılar.
Tarih: Vasiyetnamenin düzenlendiği tarihin, gün, ay ve yıl olarak mirasbırakan tarafından yine kendi el yazısıyla metne eklenmesi şarttır. Tarih, mirasbırakanın o andaki ehliyet durumunun tespiti ve birden fazla vasiyetname bulunması halinde hangisinin son iradeyi yansıttığının belirlenmesi açısından kritik öneme sahiptir.
İmza: Mirasbırakan, vasiyet metninin sonuna kendi el yazısıyla imzasını atmalıdır. İmza, metinde yer alan irade beyanlarını onayladığını gösterir.

Bu üç şekil şartından herhangi birinin eksikliği, vasiyetnamenin iptaline neden olabilir. El yazılı vasiyetnamenin saklanması konusunda kanuni bir zorunluluk bulunmamaktadır. Mirasbırakan belgeyi kendisi saklayabileceği gibi, kaybolma, yok edilme veya tahrif edilme risklerini ortadan kaldırmak amacıyla açık veya kapalı olarak notere, sulh hâkimine veya yetkili bir memura da teslim edebilir. Bu şekilde muhafaza altına alınması, vasiyetnamenin geçerliliğini etkilemez ancak ölüm sonrası işlemlerin güvenli ve hızlı bir şekilde yürütülmesini sağlar.

Sözlü Vasiyetname

Sözlü vasiyetname, Türk Medeni Kanunu(TMK) tarafından yalnızca olağanüstü durumlarda başvurulabilecek istisnai bir ölüme bağlı tasarruf şekli olarak düzenlenmiştir. Mirasbırakanın resmi veya el yazılı vasiyetname yapma imkânının bulunmadığı hallerde son arzularını hukuken geçerli kılmayı amaçlayan bu yol, sıkı şekil şartlarına tabidir. Bu vasiyet türüne ancak yakın ölüm tehlikesi, ulaşımın kesilmesi, savaş veya bulaşıcı hastalık gibi diğer vasiyetname türlerinin hazırlanmasına olanak tanımayan olağanüstü bir durumun varlığı halinde başvurulabilir.

Sözlü vasiyetnamenin geçerli olabilmesi için mirasbırakanın, son arzularını aynı anda iki tanığa beyan etmesi ve tanıklara bu beyanını vasiyetname olarak yazıya geçirme veya hâkime bildirme görevini yüklemesi gerekir. Tanıklar, mirasbırakanın kendilerine yüklediği bu görevi vakit kaybetmeksizin yerine getirmekle yükümlüdür. Bu kapsamda tanıkların önünde iki seçenek bulunur:

Tanıklardan biri, mirasbırakanın beyanını yer, yıl, ay ve günü de belirterek hemen yazar, bu belgeyi imzalar ve diğer tanığa da imzalatır. Her iki tanık, birlikte bu belgeyi yetkili sulh veya asliye hukuk mahkemesine teslim eder.
Tanıklar, beyanı yazıya dökmek yerine, vakit geçirmeksizin birlikte yetkili mahkemeye başvurarak mirasbırakanın son arzularını hâkime sözlü olarak beyan eder ve bu beyanları tutanağa geçirtir.

Sözlü vasiyetname, doğası gereği geçici bir nitelik taşır. Mirasbırakan için olağanüstü durumun ortadan kalkması ve diğer şekillerde vasiyetname yapma imkânının doğmasından itibaren bir ay geçerse, sözlü vasiyetname kendiliğinden hükümsüz hale gelir(TMK 541. maddesi). Bu bir aylık süre, bu istisnai yolun kalıcı bir tasarruf aracına dönüşmesini engellemek amacıyla öngörülmüştür.

Vasiyetnameden Geçerlilik Şartları

Bir vasiyetnamenin hukuken geçerli kabul edilebilmesi, Türk Medeni Kanunu'nda(TMK) belirtilen esaslı şartların eksiksiz olarak yerine getirilmesine bağlıdır. Bu şartlar, vasiyeti yapan kişinin ehliyeti, tasarrufun şekli ve içeriğin hukuka uygunluğu olmak üzere üç temel başlık altında toplanabilir. Bu şartlardan herhangi birinin eksikliği, vasiyetnamenin geçerliliğini doğrudan etkileyerek iptal edilebilirliğine yol açabilir.

İlk olarak, vasiyetname yapacak kişinin vasiyet ehliyetine sahip olması zorunludur. Kanun bu ehliyet için iki koşul aramaktadır: ayırt etme gücüne sahip olmak ve on beş yaşını doldurmuş bulunmak(TMK 502. madde). Ayırt etme gücü, kişinin yaptığı işlemin anlam ve sonuçlarını kavrayabilme yeteneğidir. Bu iki şartın vasiyetnamenin düzenlendiği anda mevcut olması gerekir.

İkinci olarak, vasiyetname kanunda öngörülen şekil şartlarından birine uygun olarak yapılmalıdır. Vasiyetname, kanunda sınırlı sayıda sayılan resmi, el yazılı veya istisnai hallerde sözlü vasiyetname şekillerinden biriyle düzenlenmek zorundadır. Bu şekil şartlarına uyulmaması, vasiyetnamenin geçerliliğini sakatlayan temel bir eksikliktir.

Son olarak, vasiyetnamenin içeriği hukuka ve ahlaka aykırı olmamalıdır. Mirasbırakanın iradesi, yanılma(hata), aldatma(hile), korkutma(tehdit) veya zorlama gibi iradeyi sakatlayan bir sebepten etkilenmemiş olmalıdır. Özgür bir iradenin ürünü olmayan tasarruflar geçerli kabul edilmez. Aynı şekilde, vasiyetnameye konulan şartlar veya yüklemeler de emredici hukuk kurallarına, kamu düzenine, ahlaka ve kişilik haklarına aykırılık teşkil edemez. Bu türden hukuka aykırı hükümler, tasarrufun kısmen veya tamamen geçersiz sayılması sonucunu doğurabilir.

Vasiyetnameden Dönme

Vasiyetname, mirasbırakanın tek taraflı irade beyanına dayanan bir hukuki işlem olduğundan, mirasbırakan hayatta olduğu sürece bu tasarrufundan dilediği zaman dönebilme hakkına sahiptir. Bu hak, vasiyetname yapma özgürlüğünün ayrılmaz bir parçasıdır ve herhangi bir sözleşmeyle ortadan kaldırılamaz. Türk Medeni Kanunu(TMK), vasiyetnameden dönme iradesinin hangi yollarla ortaya konabileceğini açıkça düzenlemiştir.

Mirasbırakan, vasiyetnamesinden üç temel yöntemle dönebilir.

Vasiyetnameden dönme üç yolla mümkündür:

Kanunda öngörülen şekillerden biriyle yeni bir vasiyetname yaparak (TMK 542. madde),
Vasiyetnameyi yok ederek (TMK 543. madde) veya
Sonraki tasarruflarla önceki vasiyetin yerine geçecek düzenlemeler yaparak (TMK 544. madde). ‘Belge’ düzenlenerek dönme, ancak şekle uygun yeni vasiyetname ile söz konusu olabilir. Ancak kanun başlığında “sonraki tasarruflar” şeklinde genel bir ifade kullanılmış olduğu için miras sözleşmesi ve/veya ölünceye kadar bakma sözleşmesi gibi işlemlerle de önceki vasiyetnameyi etkisiz hale getirebilir. Bu tip bir durumun varlığı halinde her somut olayın kendi özelinde değerlendirileceği unutulmamalıdır.

Vasiyet Alacaklısı ve Vasiyet Yükümlüsü

Vasiyetname ile mirasbırakan, bir kimseye terekenin tamamı veya belirli bir oranı üzerinde hak sahibi kılmaksızın(mirasçı ataması yapmaksızın), belirli bir mal veya alacak hakkı gibi özel bir kazandırmada bulunabilir. Bu kazandırmadan yararlanan kişiye vasiyet alacaklısı(lehine vasiyet yapılan kimse) denir. Vasiyet alacaklısı, mirasçı statüsünde değildir; terekeye doğrudan ortak olmaz. Bunun yerine, terekeye karşı kişisel bir alacak hakkı elde eder. Bu hak, vasiyet edilen malın veya hakkın kendisine devredilmesini talep etme yetkisini içerir.

Vasiyet alacaklısının bu talebini yönelteceği kişi veya kişilere ise vasiyet yükümlüsü(vasiyet borçlusu) adı verilir. Mirasbırakan, vasiyeti yerine getirme borcunu yasal veya atanmış mirasçılarından birine, birkaçına veya tamamına yükleyebilir. Vasiyetnamede bu konuda özel bir belirleme yapılmamışsa, vasiyeti ifa etme yükümlülüğü tüm yasal ve atanmış mirasçılara aittir ve bu borçtan müteselsilen(zincirleme) sorumlu olurlar. Mirasbırakanın bir vasiyet alacaklısına dahi başka bir vasiyeti yerine getirme yükümlülüğü getirmesi mümkündür.

Vasiyet alacaklısının talep hakkının ne zaman kullanılabileceği de kanunla düzenlenmiştir. Vasiyet alacağı mirasbırakanın ölümüyle doğmakla birlikte, vasiyet yükümlüsü olan mirasçıların mirası kabul etmesi veya kanuni ret süresinin sona ermesiyle muaccel hale gelir(istenebilir duruma gelir). Vasiyetnamede bu konuda farklı bir vade veya koşul öngörülmemişse, vasiyet alacaklısı ancak bu andan itibaren vasiyet borcunun ifasını yasal yollarla talep edebilir.

Vasiyet edilen belirli bir malın, mirasbırakanın ölümü anında terekede bulunmaması durumunda, vasiyet borcu kural olarak sona erer. Mirasbırakanın aksine bir iradesi vasiyetnameden anlaşılmadıkça, vasiyet yükümlülerinin bu malı temin ederek alacaklıya verme gibi bir zorunluluğu bulunmaz. Ancak, mirasbırakanın iradesinin malın değerinin ödenmesi yönünde olduğu açıkça anlaşılıyorsa bu durum istisna teşkil edebilir.

Vasiyetnamenin Yasal Mirasçıların Haklarına Etkileri

Mirasbırakanın vefatı halinde mirasının kimlere ve hangi oranlarda kalacağı, kural olarak kanun tarafından belirlenir. Bu duruma yasal mirasçılık denir. Ancak vasiyetname, bu yasal düzeni mirasbırakanın iradesi doğrultusunda değiştiren en temel hukuki araçtır. Mirasbırakanın tasarruf özgürlüğü ilkesi uyarınca düzenlediği geçerli bir vasiyetname, yasal mirasçıların kanundan doğan haklarını doğrudan etkiler

Vasiyetname aracılığıyla mirasbırakan, yasal mirasçılarının miras paylarını azaltabilir, artırabilir veya bazı yasal mirasçılarını mirasından tamamen mahrum bırakabilir(mirasçılıktan çıkarma). Bu etki, temelde iki yolla ortaya çıkar: Mirasbırakan, yasal mirasçısı olmayan bir kişiyi veya kurumu mirasçı olarak atayabilir(atanmış mirasçı). Bu durumda, atanan mirasçı, yasal mirasçılarla birlikte tereke üzerinde hak sahibi olur ve yasal mirasçıların payları bu atamaya bağlı olarak azalır. İkinci olarak, mirasbırakan vasiyetname ile belirli bir malını veya hakkını(örneğin bir evini veya bankadaki parasını) belirli bir kişiye bırakabilir. Bu durumda, vasiyet edilen mal veya hak terekenin aktifinden çıktığı için yasal mirasçıların paylaşacağı toplam miras değeri azalmış olur.

Dolayısıyla, geçerli bir vasiyetnamenin varlığı, yasal mirasçıların kanunen kendilerine düşmesi beklenen paylar üzerinde doğrudan ve önemli değişiklikler meydana getirme potansiyeline sahiptir. Mirasbırakanın bu tasarruf özgürlüğü, kanunda belirtilen istisnai sınırlar haricinde geniş bir uygulama alanı bulur.

Vasiyetnamenin Saklı Paylı Mirasçıların Haklarına Etkileri

Mirasbırakanın vasiyetname aracılığıyla malvarlığı üzerinde tasarrufta bulunma özgürlüğü, kanun koyucu tarafından saklı paylı mirasçıların haklarını korumak amacıyla sınırlandırılmıştır. Bu denge, Türk Medeni Kanunu’nun temel prensiplerinden birini oluşturur. Vasiyetname, mirasbırakanın iradesini yansıtmakla birlikte, bu iradenin saklı paylı mirasçıların kanunla güvence altına alınmış asgari miras haklarını(saklı pay) ortadan kaldırmasına izin verilmez. Mirasbırakan, ancak terekesinin saklı paylar düşüldükten sonra kalan kısmı(tasarruf edilebilir kısım) üzerinde serbestçe tasarruf edebilir.

Vasiyetnamede yer alan ve saklı paylı mirasçının hakkını ihlal eden kazandırmalar kendiliğinden geçersiz sayılmaz. Bunun yerine, hakkı ihlal edilen saklı paylı mirasçıya, bu tasarrufların saklı payını karşılayacak oranda indirilmesini talep etme hakkı tanınır. Bu hak, tenkis davası yoluyla kullanılır. Tenkis davası, saklı paylı mirasçının, vasiyetname nedeniyle zedelenen yasal hakkını korumasına olanak tanıyan en temel hukuki mekanizmadır. Dava sonucunda, vasiyetnamede yer alan tasarruflar, saklı pay tamamlanıncaya kadar oransal olarak indirilir.

Bununla birlikte, kanunda belirtilen ağır koşulların varlığı halinde, mirasbırakanın vasiyetname yoluyla saklı paylı bir mirasçıyı mirasçılıktan çıkarma(ıskat) hakkı da bulunmaktadır. Mirasçının, mirasbırakana veya yakınlarından birine karşı ağır bir suç işlemesi ya da aile hukukundan doğan yükümlülüklerini önemli ölçüde ihlal etmesi gibi durumlarda, mirasbırakan bu durumu vasiyetnamesinde gerekçesiyle birlikte belirterek ilgili mirasçıyı miras hakkından yoksun bırakabilir. Geçerli bir çıkarma durumunda, mirasçılıktan çıkarılan kişi mirastan pay alamayacağı gibi tenkis davası da açamaz. Ancak, mirasçılıktan çıkarılan kişinin altsoyu, sanki çıkarılan kişi mirasbırakandan önce ölmüş gibi kendi saklı paylarını talep etme hakkına sahiptir.

Saklı Paylı Mirasçıların Hakları

Türk Medeni Kanunu, mirasbırakanın tasarruf özgürlüğünü, belirli yasal mirasçıların haklarını korumak amacıyla saklı pay kurumu ile sınırlandırmıştır. Saklı pay, mirasbırakanın ölüme bağlı tasarruflarıyla veya bazı sağlararası kazandırmalarıyla dahi ortadan kaldıramayacağı, kanunen korunan bir miras payını ifade eder. Bu hakka sahip olan mirasçılara “saklı paylı mirasçı” denir. Mirasbırakanın vasiyetname düzenlerken bu payları ihlal etmesi durumunda, saklı paylı mirasçıların bu ihlale karşı kanuni hakları doğar.

Saklı paylı mirasçılar ve bu payların oranları kanunda açıkça belirtilmiştir. Bu mirasçılar ve payları şunlardır:

Altsoy(çocuklar, torunlar): Yasal miras paylarının yarısı(1/2).
Ana ve baba: Yasal miras paylarının dörtte biri(1/4).
Sağ kalan eş: Altsoy veya ana ve baba zümresiyle birlikte mirasçı olmasına göre değişmekle birlikte, yasal miras payının tamamını saklı pay olarak alır. Diğer hallerde ise yasal miras payının dörtte üçü(3/4) saklı payıdır.

Vasiyetname ile yapılan tasarrufların, saklı paylı mirasçıların bu korunan paylarını ihlal etmesi halinde, bu mirasçıların en temel hakkı tenkis davası açmaktır. Tenkis davası, saklı payına tecavüz edilen mirasçının, bu tecavüzün giderilmesini ve saklı payını tamamlayacak şekilde tasarrufun orantılı olarak indirilmesini talep ettiği bir davadır. Bu dava ile vasiyetnamenin ilgili kısmı, saklı payı ihlal ettiği ölçüde etkisiz hale getirilir.

Ancak, kanunda belirtilen ağır koşulların(mirasbırakana veya yakınlarına karşı ağır bir suç işlenmesi veya aile hukukundan doğan yükümlülüklerin önemli ölçüde ihlal edilmesi gibi) varlığı halinde, mirasbırakan saklı paylı mirasçısını mirasçılıktan çıkarabilir. Geçerli bir çıkarma durumunda, çıkarılan kişi mirastan pay alamayacağı gibi tenkis davası da açamaz. Bununla birlikte, mirasçılıktan çıkarılan kişinin altsoyu, sanki çıkarılan kişi mirasbırakandan önce ölmüş gibi kendi saklı paylarını talep etme hakkını korur.

Vasiyetname Yoluyla Çocuk Tanıma(Soybağının Kurulması)

Vasiyetname, yalnızca malvarlığına ilişkin tasarrufları değil, aynı zamanda kişisel duruma ilişkin hukuki sonuçlar doğuran irade beyanlarını da içerebilir. Bu bağlamda Türk Medeni Kanunu(TMK), babaya vasiyetname aracılığıyla çocuk tanıma imkânı vermektedir. Bu işlem, ölüme bağlı bir tasarruf içerisinde yer alan, fakat niteliği itibarıyla bir aile hukuku işlemi olan özel bir durumdur. Babanın, vasiyetnamesinde belirli bir çocuğu kendi çocuğu olarak tanıdığına dair açık ve şüpheye yer bırakmayacak şekilde bir beyanda bulunmasıyla soybağı kurulması süreci başlatılır.

Vasiyetname yoluyla yapılan tanımanın hukuken geçerli olabilmesi ve soybağını kurabilmesi için belirli şartların bir arada bulunması zorunludur. Öncelikle tanıyanın biyolojik baba olması esastır. Bununla birlikte, tanınacak çocuğun annesinin kimliğinin belli olması ve çocuğun başka bir erkekle soybağının hukuken kurulmamış olması gerekir. Şayet çocuk, bir başka erkeğin nüfus kaydında gözüküyorsa, vasiyetnamedeki tanıma beyanının hukuki sonuç doğurabilmesi için öncelikle mevcut soybağının, soybağının reddi davası yoluyla ortadan kaldırılması gerekmektedir.

Mirasbırakanın ölümünün ardından vasiyetnamenin açılmasıyla birlikte tanıma beyanı hüküm ifade eder. Tanımanın en önemli hukuki sonucu, geçmişe etkili(makabline şamil) olmasıdır. Bu doğrultuda, baba ile çocuk arasındaki soybağı, çocuğun doğum anından itibaren geçerli olmak üzere kurulmuş sayılır. Soybağının bu şekilde kurulmasıyla birlikte çocuk, mirasbırakanın yasal mirasçısı sıfatını kazanır ve diğer altsoyu ile tamamen eşit miras haklarına, bu kapsamda saklı pay hakkına da sahip olur. Tanıma beyanının geçerliliği, içinde yer aldığı vasiyetnamenin şekil şartlarına uygun olarak yapılmış olmasına bağlıdır.

Vasiyeti Yerine Getirme Görevlisi, Yetkileri ve Sorumlulukları

Mirasbırakan, son arzularının tam ve doğru bir şekilde yerine getirilmesini temin etmek amacıyla vasiyetnamesiyle bir veya birden fazla vasiyeti yerine getirme görevlisi atayabilir. Atanan kişiye bu görev, vasiyetnamenin açılmasını takiben sulh hâkimi tarafından bildirilir. Görevli, bildirim tarihinden itibaren on beş gün içinde görevi kabul etmediğini hâkime bildirmezse, görevi kabul etmiş sayılır(TMK 550/III).

Vasiyeti yerine getirme görevlisinin temel yetki ve sorumlulukları, mirasbırakanın iradesini gerçekleştirmeye yönelik tüm işlemleri kapsar. Bu çerçevede görevli, terekenin yönetimini üstlenir, terekedeki mal ve hakların bir defterini düzenler, tereke alacaklarını tahsil eder ve mevcut borçları öder. En temel görevi ise vasiyetnamede yer alan vasiyetleri lehtarlarına(vasiyet alacaklılarına) karşı ifa etmektir. Ayrıca, mirasın paylaştırılması için bir paylaşım planı hazırlayarak mirasçılara sunabilir. Görevli, tereke malları üzerinde zilyetlik kurma ve terekeyi ilgilendiren davalarda aktif veya pasif husumet ehliyetine sahip olma yetkisine de haizdir.

Görevli, bu yetkilerini kullanırken sulh hâkiminin denetimi altındadır. Görevlerini yerine getirirken kusurlu davranışlarıyla mirasçılara veya vasiyet alacaklılarına zarar vermesi durumunda, bir vekil gibi sorumlu olur. Görevli, yaptığı işler karşılığında mirasbırakanın arzusuna veya bu konuda bir belirleme yoksa sulh hâkimi tarafından takdir edilecek uygun bir ücrete hak kazanır.

Vasiyetnamenin Etki Süresi

Hukuki bir ilke olarak vasiyetname, mirasbırakanın ölümünden sonra hukuki sonuçlarını doğuran bir ölüme bağlı tasarruftur. Bu nedenle, vasiyetnamenin hükümleri ve içerdiği irade beyanı, ancak vasiyet edenin vefatıyla birlikte yürürlüğe girer. Vefat anından önce vasiyetname, hukuki bir etkiye sahip olmayan, mirasbırakan tarafından her zaman değiştirilebilen veya ortadan kaldırılabilen tek taraflı bir irade açıklaması niteliğindedir.

Bir vasiyetname, geçerli olarak düzenlendiği andan itibaren, mirasbırakan tarafından usulüne uygun olarak geri alınmadığı(vasiyetten dönülmediği) veya mahkeme kararıyla iptal edilmediği sürece, zaman aşımına uğramaz ve süresiz olarak geçerliliğini korur. Diğer bir deyişle, vasiyetnamenin düzenlenmesinin üzerinden yıllar geçmesi, onun geçerliliğini veya etki gücünü tek başına ortadan kaldırmaz. Vasiyetname, mirasbırakanın son arzularını yansıttığı sürece, ölüm anında hüküm ifade eder.

Bu genel kuralın en önemli istisnası, Türk Medeni Kanunu’nda(TMK) düzenlenen sözlü vasiyetnamedir. Sözlü vasiyet, yalnızca ölüm tehlikesi veya ulaşımın kesilmesi gibi olağanüstü durumların varlığı halinde başvurulabilen istisnai bir yoldur. Bu olağanüstü durumun ortadan kalkmasından sonra mirasbırakanın başka bir şekilde(resmi veya el yazılı) vasiyetname yapma imkânı doğarsa, bu imkânın doğduğu tarihten itibaren bir ayın geçmesiyle sözlü vasiyet kendiliğinden hükümsüz hale gelir(TMK 541. madde). Bu durumda, sözlü vasiyetnamenin etki süresi kanun tarafından açıkça sınırlandırılmıştır.

Vasiyetnamenin İptali Davası

Vasiyetnamenin iptali davası, kanunda öngörülen belirli sebeplerin varlığı halinde, ölüme bağlı tasarrufun mahkeme kararıyla geçersiz kılınmasını amaçlayan bir yenilik doğuran davadır. Bu dava, vasiyetnamenin iptalinde hukuki menfaati bulunan mirasçılar veya vasiyet alacaklıları tarafından, tasarruftan yararlanan kişilere karşı açılır. Türk Medeni Kanunu(TMK) m.557 uyarınca, bir vasiyetnamenin iptali aşağıdaki sebeplere dayandırılabilir:

Ehliyetsizlik: Tasarrufun, mirasbırakanın tasarruf ehliyetine sahip olmadığı bir sırada yapılmış olması. Vasiyetname yapabilmek için ayırt etme gücüne sahip olmak ve on beş yaşını doldurmuş bulunmak gerekir.
İrade Sakatlığı: Tasarrufun yanılma(hata), aldatma(hile), korkutma(tehdit) veya zorlama(cebir) etkisi altında yapılmış olması. Ancak mirasbırakan, irade sakatlığını öğrendiği veya etkisinden kurtulduğu tarihten itibaren bir yıl içinde tasarruftan dönmezse, vasiyetname geçerli hale gelir.
Hukuka veya Ahlaka Aykırılık: Vasiyetnamenin içeriğinin, bağlandığı koşulların veya yüklemelerin hukukun emredici kurallarına, kamu düzenine, kişilik haklarına ya da genel ahlak ve adaba aykırı olması.
Şekil Noksanlığı: Tasarrufun kanunda öngörülen şekil şartlarına uyulmadan yapılmış olması. Örneğin, el yazılı vasiyetnamede tarihin veya imzanın eksikliği ya da resmi vasiyetnamede tanıklığa ilişkin kuralların ihlali gibi durumlar iptal sebebi teşkil eder.

İptal davası açma hakkı, hak düşürücü sürelere tabidir. Davacının, vasiyetnameyi, iptal sebebini ve kendisinin hak sahibi olduğunu öğrendiği tarihten itibaren bir yıllık süre içerisinde davayı açması gerekir. Bu hak, her halde vasiyetnamenin açılma tarihinden itibaren on yıl ve iyiniyetli olmayan davalılara karşı yirmi yıl geçmekle düşer(TMK 559). Uygulamada bir yıllık sürenin başlangıcı, genellikle vasiyetnamenin sulh hukuk mahkemesinde açılıp ilgililere tebliğ edilmesiyle ilişkilendirilir. Mahkemenin iptal kararı vermesi durumunda vasiyetname, yapıldığı andan itibaren geçersiz sayılır. İptal, vasiyetnamenin tamamına ilişkin olabileceği gibi, sadece hukuka aykırı olan kısmına yönelik de olabilir.

Şarta Bağlı Vasiyetnameler

Mirasbırakan, tasarruf özgürlüğü çerçevesinde, vasiyetnameyle yaptığı kazandırmaları belirli şartlara veya yüklemelere bağlayabilir. Bu, ölüme bağlı tasarrufun hukuki sonuçlarının, gelecekte gerçekleşmesi belirsiz bir olaya bağlanması anlamına gelir. Şart, geciktirici(taliki) veya bozucu(infisahi) nitelikte olabilir. Geciktirici şartta, kazandırmanın hüküm ifade etmesi şartın gerçekleşmesine bağlıdır. Bozucu şartta ise kazandırma baştan itibaren hüküm doğurur ancak şartın gerçekleşmesiyle birlikte ortadan kalkar.

Ancak mirasbırakanın bu özgürlüğü sınırsız değildir. Türk Medenî Kanunu’nun 515. maddesi uyarınca, hukuka veya ahlaka aykırı şartlar ve yüklemeler, ilişkin oldukları tasarrufu geçersiz kılar. Bu kapsamda, bir kimsenin evlenmemesi, belirli bir siyasi görüşü benimsemesi, din değiştirmesi gibi kişilik haklarını ihlal eden veya kamu düzenine aykırı olan şartlar batıldır. Anlamsız veya sadece başkalarını rahatsız etme amacı taşıyan şartlar ise yazılmamış sayılır.

Hukuka veya ahlaka aykırı bir şartın varlığı halinde kural, sadece şartın değil, o şarta bağlı olan kazandırmanın tamamının geçersiz olmasıdır. Bununla birlikte, anlamsız veya rahatsız edici bir şart söz konusu olduğunda, bu şart yok hükmünde kabul edilir ve kazandırma geçerliliğini korur. Bu düzenleme, mirasbırakanın iradesini korurken, temel hukuk ilkelerinin ve kişilik haklarının ihlal edilmesini önlemeyi amaçlar.

Vasiyetname ile Yapılabilecek ve Yapılamayacak İşlemler

Vasiyetname, mirasbırakanın tek taraflı iradesiyle malvarlığı üzerinde ve bazı şahısvarlığı hakları konusunda ölüme bağlı tasarruflarda bulunmasına imkân tanıyan bir hukuki araçtır. Ancak bu tasarruf özgürlüğü mutlak değildir ve kanunun çizdiği sınırlar dahilinde kullanılabilir. Mirasbırakanın vasiyetname aracılığıyla gerçekleştirebileceği temel işlemler, malvarlığının dağıtımına ve yönetimine ilişkin düzenlemelerdir.

Vasiyetname ile yapılabilecek başlıca hukuki işlemler şunlardır:

Mirasçı Atama: Mirasbırakan, yasal mirasçıları dışında bir veya birden fazla kişiyi terekesinin tamamı veya belirli bir oranı için mirasçı olarak atayabilir.
Belirli Mal Vasiyeti: Mirasçı atamasından farklı olarak, terekeye dahil belirli bir malın(örneğin bir ev, araba veya bankadaki para) mülkiyetinin belirli bir kişiye bırakılmasıdır. Bu durumda lehine vasiyet yapılan kişi mirasçı sıfatını kazanmaz, vasiyet alacaklısı olur.
Koşul ve Yüklemeler Koyma: Mirasçı atamaları veya belirli mal vasiyetleri, hukuka ve ahlaka aykırı olmamak kaydıyla belirli koşullara veya lehdara bir şeyi yapma ya da yapmama borcu yükleyen yüklemelere bağlanabilir.
Vakıf Kurma: Mirasbırakan, malvarlığının tamamını veya bir kısmını belirli bir amacın gerçekleştirilmesi için vakfedebilir.
Vasiyeti Yerine Getirme Görevlisi Atama: Mirasbırakan, son arzularının tam olarak yerine getirilmesini sağlamak amacıyla bir veya birden fazla kişiyi vasiyeti yerine getirme görevlisi olarak tayin edebilir.
Mirasçılıktan Çıkarma(Iskat): Kanunda belirtilen ağır şartların varlığı halinde(örneğin mirasbırakana veya yakınlarına karşı ağır bir suç işlenmesi), saklı paylı mirasçının mirastan mahrum bırakılması mümkündür.
Çocuk Tanıma: Baba, vasiyetnamesinde yapacağı açık bir beyanla evlilik dışı doğmuş çocuğunu tanıyabilir ve bu yolla çocuk ile arasında soybağı kurabilir.

Buna karşılık, vasiyetname ile yapılamayacak veya geçerliliği belirli koşullara bağlı olan işlemler de mevcuttur. Mirasbırakanın tasarruf yetkisi, öncelikle saklı paylı mirasçıların hakları ile sınırlıdır. Vasiyetnameyle saklı payları ihlal eden tasarruflar geçersiz sayılmaz ancak saklı paylı mirasçıların talebi üzerine tenkise(indirime) tabi tutulur. Dolayısıyla, vasiyetname ile saklı paylar ortadan kaldırılamaz. Ayrıca, hukukun emredici kurallarına, kamu düzenine, ahlaka veya kişilik haklarına aykırı düşen her türlü tasarruf, koşul veya yükleme kesin olarak geçersizdir. Örneğin, bir kimseyi evlenmemeye veya belirli bir dini inancı terk etmeye zorlayan bir koşul hukuken himaye görmez.

Vasiyetnamenin Açılması

Mirasbırakanın ölümünün ardından, elinde vasiyetname bulunan veya vasiyetnameyi bulan her kişi, bu belgeyi derhal mirasbırakanın son yerleşim yeri sulh hâkimine teslim etmekle yükümlüdür. Bu teslim yükümlülüğü, vasiyetnamenin geçerli olup olmadığına bakılmaksızın yerine getirilmesi gereken bir kanuni zorunluluktur. Teslim edilen vasiyetname, orijinali koruma altına alınarak usulüne uygun bir şekilde açılır ve ilgililere tebliğ edilir.

Vasiyetnameyi teslim alan sulh hâkimi, teslim tarihinden itibaren bir ay içinde vasiyetnameyi açar. Bu işlem için bilinen mirasçılar ve diğer ilgililer belirlenen bir günde davet edilir. Hâkim, davet edilen kişilerin huzurunda vasiyetnameyi okur ve durumu bir tutanağa bağlar. Vasiyetnamenin maddi hükümleri mirasbırakanın ölümüyle hüküm ifade eder(TMK 599. madde). Açma ve tebliğ işlemleri(TMK 596. madde) usulî nitelikte olup, özellikle iptal ve tenkis davalarındaki süreleri tetikler; hakların doğumu için açma şart değildir. Eğer vasiyetnamede bir vasiyeti yerine getirme görevlisi atanmışsa, bu görev de kendisine resmen bildirilir.

Vasiyetnamenin açılması ve okunmasının ardından, mirasta hak sahibi olan kişilere, kendilerini ilgilendiren kısımların onaylı bir örneği tebliğ edilir. Bu tebligat işlemi, vasiyetnamenin iptali veya tenkisi gibi davalar için öngörülen yasal sürelerin işlemeye başlaması açısından kritik bir öneme sahiptir. Özellikle, vasiyetnamenin iptali davası açmak için hak sahiplerinin tasarrufu, iptal sebebini ve kendi hak sahipliğini öğrendiği tarihten itibaren başlayan bir yıllık hak düşürücü sürenin başlangıcı, genellikle bu tebliğ işlemi ile ilişkilendirilir. Bu usul, mirasçıların ve diğer ilgililerin haklarını kullanabilmeleri için gerekli hukuki zemini oluşturur.

Vasiyetname Nedir, Nasıl Hazırlanır 2025

Bu yazıyı paylaşın: