Mal Rejimlerine Genel Bakış
Evlilik birliği içerisinde eşlerin sahip oldukları malvarlıklarının nasıl yönetileceği, harcanacağı ve evliliğin sona ermesi (özellikle boşanma) durumunda bu malvarlıklarının nasıl paylaşılacağı, mal rejimleri aracılığıyla düzenlenir. Türk Medeni Kanunu (TMK), eşlere farklı mal rejimi türleri seçme imkanı sunar. Bunlar; edinilmiş mallara katılma rejimi, mal ayrılığı rejimi, paylaşmalı mal ayrılığı rejimi ve mal ortaklığı rejimidir. Eşler, evlilik sözleşmesi yaparak bu rejimlerden birini seçebilirler. Eğer herhangi bir mal rejimi sözleşmesi yapılmamışsa, yasal mal rejimi olarak kabul edilen "Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi" uygulanır.
01.01.2002 Tarihinin Önemi ve Rejim Değişikliği
4721 sayılı Türk Medeni Kanunu 1 Ocak 2002 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu tarih, mal rejimleri açısından kritik bir dönüm noktasıdır:
- 01.01.2002 Öncesi Evlilikler: Bu tarihten önce evlenmiş olan eşler arasında, evlilik sözleşmesiyle farklı bir mal rejimi seçilmemişse, eski Medeni Kanun uyarınca "Mal Ayrılığı Rejimi" geçerliydi.
- 01.01.2002 Sonrası Evlilikler: Bu tarihte ve sonrasında evlenen eşler arasında, yasal mal rejimi doğrudan "Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi"dir (TMK m. 202/1).
- Mevcut Evliliklerde Rejim Değişikliği: 01.01.2002'den önce evlenmiş olup da bu tarihe kadar başka bir mal rejimi seçmemiş olan eşlerin yasal mal rejimi, bu tarihten itibaren kendiliğinden "Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi"ne dönüşmüştür (4722 S.K. Yürürlük K. m. 10/1).
Bu nedenle, bir boşanma davasında mal paylaşımı yapılırken, eşlerin evlilik süresi boyunca farklı mal rejimlerine tabi olmuş olmaları mümkündür. Örneğin, 1995'te evlenip 2023'te boşanan bir çift için; 01.01.2002 tarihine kadar olan dönem için mal ayrılığı rejimi, bu tarihten boşanma davasının açıldığı tarihe kadar olan dönem için ise edinilmiş mallara katılma rejimi hükümleri uygulanacaktır.
Mal Türleri: Kişisel Mallar ve Edinilmiş Mallar
Edinilmiş mallara katılma rejiminde temel ayrım, malların "kişisel mal" mı yoksa "edinilmiş mal" mı olduğudur. Paylaşım, kural olarak sadece "edinilmiş mallar" üzerinden yapılır.
1. Kişisel Mallar (TMK m. 220):
Kanunen kişisel mal sayılan değerler şunlardır ve paylaşıma tabi değildirler:
- Eşlerden birinin yalnız kişisel kullanımına yarayan eşyalar (örneğin, giysileri, takıları, hobi malzemeleri).
- Mal rejiminin başlangıcında (genellikle evlenme anında) eşlerden birine ait bulunan malvarlığı değerleri.
- Bir eşin mal rejimi devam ederken miras yoluyla veya herhangi bir şekilde karşılıksız kazanma (örneğin, bağış, piyango ikramiyesi) yoluyla elde ettiği malvarlığı değerleri.
- Manevi tazminat alacakları.
- Kişisel mallar yerine geçen değerler (ivazsız ikame). Örneğin, eşin evlenmeden önce sahip olduğu bir arsayı satıp yerine ev alması durumunda bu ev, kural olarak kişisel mal sayılır.
Not: Bu hesaplama aracı, karmaşıklığı nedeniyle kişisel malların tüm detaylarını (özellikle yerine geçen değerler ve kişisel kullanım eşyalarının tespiti gibi) tam olarak ele almamaktadır. Sadece evlilik öncesi edinme ve miras/bağış yoluyla elde edilen malları daha basit bir yaklaşımla değerlendirmeye çalışmaktadır.
2. Edinilmiş Mallar (TMK m. 219):
Her eşin, mal rejiminin devamı süresince bir karşılık (emek, para vb.) vererek elde ettiği malvarlığı değerleridir. Başlıcaları şunlardır:
- Çalışmasının karşılığı olan edinimler (maaş, ücret, prim, ikramiye, serbest meslek kazancı vb.).
- Sosyal güvenlik veya sosyal yardım kurum ve kuruluşlarının veya personele yardım amacı ile kurulan sandık ve benzerlerinin yaptığı ödemeler (örneğin, emekli ikramiyesi, kıdem tazminatı belirli koşullarda).
- Çalışma gücünün kaybı nedeniyle ödenen tazminatlar.
- Kişisel malların gelirleri (örneğin, eşin evlenmeden önce sahip olduğu bir evin kira geliri, bankadaki kişisel parasının faizi).
- Edinilmiş malların yerine geçen değerler.
Temel Alacak Kalemleri
Bu hesaplama aracı, aşağıdaki iki temel alacak kalemini basitleştirilmiş bir şekilde hesaplamaya odaklanmıştır:
1. Katkı Payı Alacağı (Genellikle 01.01.2002 Öncesi Dönem İçin):
Mal ayrılığı rejiminin geçerli olduğu dönemlerde (genellikle 01.01.2002 öncesi edinilen mallar için), bir eşin, diğer eşin adına kayıtlı bir malın edinilmesine, iyileştirilmesine veya korunmasına yaptığı maddi katkının iadesini talep etmesidir. Bu alacak türü, Yargıtay içtihatları ile gelişmiştir. Hesaplamasında genellikle, katkının yapıldığı tarihteki alım gücünün, malın tasfiye (dava) tarihindeki güncel değerine oranlanması gibi yöntemler kullanılır. Bu araç, sizin girdiğiniz katkı miktarı ve malın güncel değerine göre bir oranlama yapmaktadır.
2. Katılma Alacağı (01.01.2002 Sonrası Edinilmiş Mallar İçin):
Edinilmiş mallara katılma rejiminde, mal rejimi sona erdiğinde (genellikle boşanma davasının açıldığı tarih), her eşin, diğer eşe ait edinilmiş malların net değeri olan "artık değerin" yarısı üzerinde bir alacak hakkı doğar (TMK m. 231, 236). Artık değer, toplam edinilmiş mallardan (TMK m. 219), bu mallara ilişkin borçlar ve varsa denkleştirme miktarları (TMK m. 229, 230) düşüldükten sonra kalan miktardır. Kural olarak, her eş diğer eşin artık değerinin yarısı üzerinde hak sahibidir ve bu araca göre yapılan hesaplama bu temel prensibe dayanır.
Bu Araç Kapsamında Olmayan Ancak Bilinmesi Gereken Diğer Önemli Kavramlar:
Mal rejiminin tasfiyesi oldukça karmaşık bir süreç olup, aşağıdaki gibi bu aracın mevcut sürümünde detaylı hesaplamasına girilmeyen ancak önemli olan başka alacak ve talepler de gündeme gelebilir:
- Değer Artış Payı Alacağı (TMK m. 227): Bir eşin, diğer eşin belirli bir malının (edinilmiş veya kişisel) edinilmesine, iyileştirilmesine veya korunmasına hiç ya da uygun bir karşılık almaksızın katkıda bulunması durumunda (örneğin, eşin kişisel parasıyla diğer eşin şirketine yatırım yapması), bu malın tasfiye sırasındaki değerinde meydana gelen artıştan katkısı oranında pay talep etme hakkıdır.
- Denkleştirme (TMK m. 230): Bir eşin kişisel malvarlığından edinilmiş malvarlığına veya edinilmiş malvarlığından kişisel malvarlığına yapılan karşılıksız kazandırmaların (örneğin, bir eşin kişisel parasıyla ailenin ortak kullandığı evin kredisini ödemesi), tasfiye sırasında iade edilerek mal grupları arasında dengenin sağlanmasıdır. Bu, artık değerin doğru hesaplanması için önemlidir.
- Eşlerin Birbirlerine Karşı Olan Borçları: Tasfiye sırasında, eşlerin birbirlerinden olan genel hükümlere tabi çeşitli borçları da dikkate alınabilir.
- Aile Konutu ve Ev Eşyası: Boşanma durumunda aile konutunun ve ev eşyalarının kimde kalacağı gibi konular da mal rejimi tasfiyesinden ayrı veya onunla birlikte ele alınabilir.
Yukarıda belirtilen ve benzeri karmaşık durumlar, her somut olayın özelliklerine göre uzman bir avukat tarafından değerlendirilmelidir.