Kıdem Tazminatı Nedir?
Kıdem tazminatı, belirli koşullar altında iş sözleşmesi sona eren işçiye, işyerinde çalıştığı süre (kıdemi) ile orantılı olarak işveren tarafından ödenmesi gereken bir tazminattır. İşçinin işyerine yaptığı katkı, yıpranması ve yeni iş bulmadaki olası zorluklar göz önüne alınarak geçmiş hizmetlerine karşılık verilir.
Kimler Kıdem Tazminatı Alabilir?
Genel olarak kıdem tazminatına hak kazanabilmek için aşağıdaki temel şartların sağlanması gerekir:
- 4857 sayılı İş Kanunu'na tabi bir işçi olmak.
- Aynı işverene bağlı işyeri veya işyerlerinde en az 1 tam yıl çalışmış olmak.
- İş sözleşmesinin kanunda belirtilen kıdem tazminatına hak kazandıran nedenlerden biriyle sona ermiş olması. Bu nedenler şunları içerebilir:
- İşveren tarafından haklı bir neden (İş K. md. 25/II'deki ahlak ve iyiniyet kurallarına aykırılık halleri) olmaksızın işten çıkarılma.
- İşçi tarafından haklı bir nedenle (İş K. md. 24) iş sözleşmesinin feshedilmesi (örn: ücretin ödenmemesi, sağlık sebepleri, mobbing vb.).
- Erkek işçinin muvazzaf askerlik hizmeti nedeniyle işten ayrılması.
- Kadın işçinin evlendiği tarihten itibaren 1 yıl içinde işten ayrılması.
- Emeklilik (yaşlılık, malullük aylığı veya toptan ödeme almak amacıyla) nedeniyle işten ayrılma.
- İşçinin vefatı (Bu durumda yasal mirasçıları hak sahibi olur).
Not: Bu liste genel bir özettir. Her durumun kendine özgü koşulları olabilir ve detaylı bilgi için bir hukuk uzmanına danışılmalıdır.
İşverenin Haklı Nedenle Feshi ve Kıdem Tazminatı
İş Kanunu'nun 25. maddesinin II. fıkrasında belirtilen "ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri" gibi durumlarda işveren, iş sözleşmesini haklı nedenle derhal feshedebilir. Bu haller arasında işçinin hırsızlık yapması, işverenin meslek sırlarını ortaya atması, işyerine sarhoş veya uyuşturucu madde almış olarak gelmesi, cinsel tacizde bulunması, işe devamsızlık yapması gibi ciddi disiplin ihlalleri sayılabilir. İşverenin bu tür haklı bir nedenle gerçekleştirdiği fesih durumunda, işçinin sadakat ve güven yükümlülüğünü ağır şekilde ihlal ettiği kabul edildiğinden, işçi kıdem tazminatına hak kazanamaz. Ancak İş Kanunumuzun 25. maddesinin II. fıkrasında belirtilen haklı fesih halleri dışında kalan hallerde, somut olayda kıdem tazminatının tüm diğer şartları mevcut ise işçi kıdem tazminatına hak kazanabilir.
Belirli Süreli İş Sözleşmelerinde Kıdem Tazminatı
Belirli süreli iş sözleşmeleri, kural olarak sözleşme süresinin sonunda kendiliğinden sona erdiği için kıdem tazminatına hak doğurmaz. Ancak, Yargıtay içtihatları doğrultusunda, belirli süreli iş sözleşmesinin birden fazla kez (zincirleme şekilde) yenilenmesi durumunda, sözleşme belirsiz süreli iş sözleşmesine dönüşebilir. Bu durumda, en az bir yıllık kıdem şartını sağlayan işçi, sözleşmenin kıdem tazminatına hak kazandıran bir nedenle sona ermesi halinde kıdem tazminatı talep edebilir. Ayrıca, belirli süreli sözleşme süresinden önce işveren tarafından haksız bir nedenle feshedilirse veya işçi tarafından haklı bir nedenle feshedilirse de kıdem tazminatı gündeme gelebilir.
İşyeri Devri ve Kıdem Tazminatından Sorumluluk
İş Kanunu'nun 6. maddesi uyarınca, işyerinin veya işyerinin bir bölümünün hukuki bir işleme dayalı olarak başka birine devredilmesi durumunda, devir tarihinde işyerinde veya bir bölümünde mevcut olan iş sözleşmeleri bütün hak ve borçları ile birlikte devralan işverene geçer. Bu kapsamda, devralan işveren, işçinin hizmet süresinin tamamından kaynaklanan kıdem tazminatından sorumlu olur. Devreden işverenin kıdem tazminatından sorumluluğu ise, işçiyi çalıştırdığı sürelerle ve devir anındaki ücret seviyesiyle sınırlıdır.
Bazı Meslek Gruplarında Kıdem Tazminatı Durumu: Öğretmenler
Sözleşmeli Öğretmenler (4/B Statüsü): 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'nun 4/B maddesi kapsamında istihdam edilen sözleşmeli personel, İş Kanunu anlamında "işçi" sayılmadıkları için kıdem tazminatına hak kazanamazlar. Bu statüdeki personele, hizmet sözleşmelerinde belirtilen şartların oluşması ve ilgili mevzuat (örneğin, Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasına İlişkin Esaslar) uyarınca "iş sonu tazminatı" ödenebilir. İş sonu tazminatının koşulları ve miktarı kıdem tazminatından farklıdır.
Özel Okul Öğretmenleri: 5580 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu'na tabi olarak özel okullarda görev yapan öğretmenler ile okul yönetimi arasında yapılan iş sözleşmeleri, İş Kanunu hükümlerine tabidir. Bu nedenle, özel okul öğretmenleri de İş Kanunu kapsamındaki diğer işçiler gibi, en az bir yıllık kıdemleri olması ve sözleşmelerinin kıdem tazminatına hak kazandıran bir nedenle sona ermesi halinde kıdem tazminatına hak kazanırlar. Belirli süreli iş sözleşmesiyle çalışmaları bu haklarını ortadan kaldırmaz; Yargıtay, özel okul öğretmenleriyle yapılan belirli süreli sözleşmelerin yenilenmemesi durumunda dahi, işverenin yenilememe iradesinin haklı bir nedene dayanmaması halinde kıdem tazminatı ödenmesi gerektiği yönünde kararlar vermektedir. Ancak, işverenin İş Kanunu md. 25'te sayılan haklı bir fesih nedeni (örneğin, ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırılık) mevcutsa, özel okul öğretmeni de kıdem tazminatı alamaz.
Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?
Kıdem tazminatı, işçinin çalıştığı her tam yıl için, iş sözleşmesinin sona erdiği tarihteki 30 günlük giydirilmiş brüt ücreti üzerinden hesaplanır. Bir yıldan artan süreler (ay ve günler) de oranlanarak hesaba katılır.
Giydirilmiş Brüt Ücret: İşçinin temel brüt ücretine ek olarak, kendisine düzenli ve sürekli olarak sağlanan para veya para ile ölçülebilir tüm menfaatlerin (yol, yemek, yakacak yardımı, düzenli ikramiyeler vb. brüt tutarları) eklenmesiyle bulunan ücrettir.
Hesaplamada esas alınacak ücret, kıdem tazminatı tavanını aşamaz. Her yıl Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından Ocak ve Temmuz aylarında olmak üzere iki kez belirlenen bu tavan, o dönem için ödenebilecek en yüksek kıdem tazminatı miktarını sınırlar. Bu araç, 1 January 2025 itibarıyla geçerli olan ₺46.655,43 tavanını varsayılan olarak kullanır. Dilerseniz, farklı bir tavan miktarı girebilirsiniz.
Kıdem tazminatından sadece Damga Vergisi (şu anki oranı %0.759 - Binde 7,59) kesilir. Gelir Vergisi kesintisi yapılmaz.
Zamanaşımı Süresi
Kıdem tazminatında zamanaşımı süresi, iş sözleşmesinin feshinden itibaren 5 yıldır. Bu süre içinde talep edilmeyen kıdem tazminatı zamanaşımına uğrar.